دکتر هاشم اورعی- استاد دانشگاه صنعتی شریف– چندسال پیش ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه گفت دوست ندارد از روسیه به‌عنوان ابر قدرت انرژی یاد شود چون وی را یاد دوران جنگ سرد می‌اندازد. منابع عظیم انرژی در روسیه، برای پوتین قدرت سیاسی و اقتصادی به ارمغان آورده است. لیکن جنگ روسیه با اوکراین، جایگاه این کشور به‌عنوان ابرقدرت انرژی جهان را به شدت متزلزل کرده است.
سه دهه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، دوران شکوفایی روسیه به پایان رسیده است. در این ۳۰ سال برای اولین بار پس از انقلاب روسیه، صنایع نفتی این کشور توسعه قابل توجهی یافت و به سیستم انرژی جهان متصل شد و در نهایت روسیه در کنار آمریکا و عربستان سعودی به یکی از سه کشور بزرگ تولید کننده نفت جهان تبدیل شد. در بخش گاز نیز این کشور به جایگاه بزرگترین صادرکننده و دومین تولیدکننده جهان پس از آمریکا رسید.
تنها در مدت چند هفته، پوتین اقتصاد جهانی شده کشورش را که با بیش از دو دهه تلاش بدست آمده بود ویران کرده و جایگاه روسیه به‌عنوان تامین کننده قابل اعتماد انرژی جهان از دست رفت. در حال حاضر اروپائیان به روسیه به‌عنوان تامین کننده‌ای غیرقابل اعتماد نگریسته و سخت به‌دنبال جایگزینند. در سال ۲۰۲۱ میلادی ۲۹درصد گاز و ۳۵درصد نفت اروپا توسط روسیه تامین شد. علیرغم نیاز این قاره به انرژی روسیه، قطعاً نقش این کشور در تامین انرژی اروپا به شدت کاهش خواهد یافت.
جدایی روسیه از اقتصاد جهان و اعمال تحریم های همه جانبه از سوی غرب فشار سنگینی بر اقتصاد روسیه اعمال خواهد کرد. این کشور از صادرکنندگان اصلی برخی کالاها و مواد اولیه به جهان است که نفت و گاز در صدر لیست قرار داشته و تقریباً نیمی از کل صادرات یعنی حدود ۴۰درصد از بودجه کشور را به خود اختصاص می‌دهد. با پایان یافتن فصل سرما، هدف اصلی اروپا ذخیره سازی برای زمستان بعدی است و بدین منظور وابسته به گاز روسیه است. در هر حال با اطمینان می توان پیش‌بینی کرد که در پنج سال آینده صادرات گاز روسیه به اروپا به شدت کاهش خواهد یافت. اروپا حرکت به سمت انرژی تجدیدپذیر را با سرعت بیشتری ادامه داده و انتظار می رود در این شرایط سرمایه گذاری در بخش انرژی هسته‌ای نیز افزایش یابد. در حال حاضر اروپا به دنبال تامین بخشی از نیاز خود از طریق گاز طبیعی مایع LNG است. به منظور کاهش فشار تقاضا، ایالات متحده سعی دارد سهم خود را در عرضه LNG افزایش داده و به بزرگترین صادرکننده LNG در جهان تبدیل شده است. در اروپا اهمیت بازدهی مصرف انرژی اهمیت بیشتری یافته و علیرغم تاثیرات زیست محیطی در کوتاه مدت سوزاندن ذغال سنگ برای تولید برق ادامه خواهد یافت. نقش خودروهای برقی در شبکه حمل و نقل جاده‌ای بیشتر خواهد شد و اروپا به فکر توسعه صنعت نفت و گاز افتاده است.
در شرایط عادی، درآمد سالیانه روسیه از صادرات نفت حدود سه برابر گاز بوده است. لیکن صادرات نفت روسیه در مقایسه با گاز با دشواری‌های بیشتری مواجه شده است. تقریباً نیمی از صادرات ۷.۵ میلیون بشکه‌ای در روز روسیه به مقصد اروپا بود. علیرغم اینکه تنها ایالات متحده و بریتانیا رسما واردات نفت از روسیه را تحریم کرده‌اند لیکن عدم تمایل خریداران، شرکتهای کشتیرانی و بیمه‌کنندگان و همچنین بی‌علاقگی بانک‌ها در تامین مالی، تداوم صادرات نفت از روسیه به اروپا را بسیار دشوار کرده است. در آخرین تحول کمیسیون اروپا پیشنهاد کرده است که واردات نفت خام از روسیه در ۶ماه آینده کاملاً متوقف شود. این پیشنهاد قبل از اجرایی شدن باید به تائید همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا برسد.
از آغاز جنگ اوکراین معیار دیگری که بر بازار جهانی نفت تاثیر دارد فشار افکار عمومی است. اروپائیان از تهاجم نظامی ارتش روسیه به اوکراین وحشت کرده و بر خریداران اروپائی فشار می اورند که از نفت روسیه فاصله بگیرند.
بدین ترتیب کشورهای اروپایی بر سر دو راهی قرار گرفته‌اند. نخریدن نفت روسیه و تنبیه این کشور در حمله نظامی به اوکراین و یا مواجهه با کمبود انرژی. پوتین بر این عقیده بود که با توجه به شرایط بازار جهانی انرژی دست بالا را دارد و انتظار داشت جامعه اروپا ضمن اعتراض به حمله نظامی به اوکراین نظاره گر مانده و اقدام به تحریم روسیه نکند. این بزرگترین اشتباه محاسباتی پوتین بود. در حال حاضر بارگیری کشتی‌های نفتکش روزانه یک تا دو میلیون بشکه کاهش یافته و بخشی هم در آب‌های آزاد به دنبال مقصد می گردند.
توجه دولتهای غربی نیز دوباره به امنیت انرژی معطوف شده و در جهان به دنبال تامین انرژی مورد نیاز خود از منابع دیگرند. آنها با این واقعیت مواجهند که ممکن است حلقه تحریم انرژی روسیه در ماهها و حتی سالهای پیش رو تنگ‌تر شده و یا پوتین از سلاح نفت استفاده کرده و عرضه انرژی به اروپا را متوقف کند.
اما اساسا قابلیت تغییر در بازار جهانی نفت کار ساده‌ای نیست. در تئوری این بازار خود را سریعاً تنظیم می کند بدین صورت که بشکه‌های نفت روسیه بجای اروپا به سایر مناطق به ویژه آسیا رفته و سایر منابع به طرف اروپا تغییر مسیر خواهد داد. خریداران عمده نفت از جمله هندوستان، که ۸۵درصد نفت مورد نیاز خود را وارد می کند و چین سخت به دنبال استفاده حداکثری از شرایط موجود بوده و نفت روسیه را با تخفیف قابل توجه می خرند. اما شبکه حمل و نقل ۱۰۰ میلیون بشکه نفت در روز پیچیده بوده و حفظ تعادل ان بسیار دشوار است. از جمله مشکلات ناشی از تغییرات ایجاد شده در این سیستم گسترده، تامین مالی، حمل و نقل از دریای سیاه و بنادر منطقه بالتیک و تحریم های اعمال شده علیه روسیه است.
شبکه اوپک پلاس، تحت مدیریت روسیه، در بازار جهانی عملکرد خوبی داشته است ولی در شرایطی که کشورها ناچار شوند یک طرف مناقشه یعنی روسیه یا غرب را انتخاب کنند، ممکن است ادامه فعالیت این سازمان به چالش کشیده شود. از طرف دیگر صادرکنندگان کشورهای خاورمیانه مجبور خواهند شد برای فروش نفت خود در آسیا با قیمت های پایین نفت روسیه به رقابت بپردازند.
طی سه دهه، دولتهای غربی شرکتهای نفتی را تشویق به سرمایه گذاری در بخش انرژی کردند و امید داشتند که رابطه خود با روسیه در دوران پسا شوروی را با تقویت روابط اقتصادی مستحکم کرده و از این طریق ضمن کاهش وابستگی به نفت کشورهای حوزه خلیج فارس، امنیت تامین انرژی مورد نیاز خود را افزایش دهند. در حال حاضر این شرکتها سرمایه خود را رها کرده و در حال ترک روسیه هستند. بخش انرژی روسیه در پی تحریم‌ها از بازار مالی جهان منفک شده و امکان انتقال فناوری از غرب نیز وجود ندارد. بدین ترتیب پیش‌بینی می شود ظرفیت تولید نفت و گاز در روسیه کاهش یابد.
پوتین بر این عقیده است که مردم روسیه و اوکراین یک ملت هستند و ادعا می‌کند که لشکرکشی به اوکراین با هدف ایجاد اتحاد و برداشتن گامی موثر برای بازیابی قدرت روسیه است. لیکن در عمل ضمن از دست دادن اتحاد بین این دو ملت، مهمترین بخش اقتصاد روسیه را نیز با مخاطرات جدی مواجه کرده است.
منبع : جهان اقتصاد
دفتر مرکزی:
کد پستی:
تماس با دفتر رسانه: