بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که زنجیره صنعت مس، ارزش افزوده قابل توجهی در حوزه معدن و صنایع معدنی کشور ایجاد کرده و بعد از زنجیره آهن، ثروت‌آور‌ترین زنجیره معنی کشور است. صنعت مس ایران برای تولید یک میلیون تن مس و ارزآوری 10 میلیارد دلاری در سال پتانسیل غیرقابل‌انکاری دارد و بازار تضمین شده‌ای خواهد داشت. اما چه قابلیت‌هایی در صنعت مس ایران وجود دارد که آن را به یک بازار پر رشد تبدیل کرده است؟
صنعت مس ایران برای تولید یک میلیون تن مس در سال پتانسیل غیرقابل‌انکاری دارد و با توجه به افزایش بهای قیمت جهانی مس به بیش از 11 هزار دلار، قادر است ارزآوری 10میلیارد دلاری را از آن خود سازد. بنابراین برخلاف تردیدی که برخی از افراد در این زمینه دارند، معتقدم صنعت مس ایران قطعا رو به رشد خواهد بود و بازار تضمین شده‌ای در جهان خواهد داشت.
از حیث ارزش ذخایر طبیعی (نفت، گاز و مواد معدنی) نیز ایران با 27 تریلیون دلار ارزش ذخایر طبیعی بعد از کشورهای روسیه، امریکا، عربستان و کانادا پنجمین کشور بزرگ دنیا محسوب می‌شود. همچنین در سال گذشته رکورد حفاری اکتشافی تاریخ ایران توسط شرکت ملی مس جا به جا و 400 هزار متر حفاری مغزه‌گیری انجام شد که مقایسه این میزان با سال های 95، 96 یا 97 که نهایتا حدود 38 هزار متر حفاری مغزه‌گیری انجام می‌شد، بسیار قابل توجه و معادل با حدود 10 برابر است و بر همین اساس نیز، حجم ذخایر به 20 و 4 دهم میلیارد تن رسیده که رخدادی بسیار مبارک است. این نکته نیز قابل توجه است که طی هفت هشت سال گذشته، بالغ بر هفت تا هشت میلیارد دلار در دنیا در حوزه اکتشافات هزینه شده و البته تا سال گذشته منتج به کشف هیچ معدنی نشده است. اما در سال 2023 وضعیت دگرگون شده است، چنانکه مثلا ذخایر کشور پرو از 80 میلیون تن به 120میلیون تن افزایش یافته یا کنگو از رتبه هشتم به رتبه چهارم در جهان صعود کرده است. اما ایران به‌رغم اینکه انقلابی در عرصه اکتشافات را از سر گذرانده است، با یک رتبه نزول در رنکینگ جهانی مواجه شده که نشان می‌دهد دولت باید در زمینه اکتشافات فعالیت جدی‌تری داشته باشد و نسبت به اصلاح و تغییر قوانین و ضوابطی که مانع از اجرای صحیح و اصولی کار می‌شود، اقدام کند.
جهش تولید در صنعت مس
روند رشد ملایم تولید در 40 سال گذشته در شرکت ملی مس ایران همچنان ادامه دارد و سال گذشته یک میلیون و 300 هزار تن کنسانتره تولید شده است که عددی تاریخی در دوران فعالیت این شرکت به شمار می‌رود. اما ایران علاوه بر رشد تولید نیازمند مولفه دیگری به نام جهش تولید است و این ارقام جوابگوی نیاز کشور نخواهد بود. جهش تولید صنعت مس، جز با توسعه، سرمایه‌گذاری و اقدامات بزرگ محقق نمی‌شود، چراکه ما معادن بسیار بزرگی در کشور داریم.
اما صادرات مس در ایران که قبلا بالغ بر 161 هزار تن بوده در سال گذشته به 53 هزار تن رسیده است و این نشان می‌دهد که متولیان باید اصلاحات جدی در زمینه قوانین در این زمینه داشته باشند. باید بدانیم که توسعه صادرات یک الزام بزرگ برای کشور است و باید در راستای تامین منابع تمامی مردم محقق شود. شرکت ملی مس ایران با تولید 300 هزار تن کاتد مس، باید در هر سال حداقل 150 هزار تن بالغ بر یک و نیم تا 2 میلیارد دلار صادرات داشته باشد. این در حالی است که در سال گذشته میزان این صادرات 400 میلیارد دلار بوده است! آمار صادرات در سال‌های قبل‌تر نیز شامل صادرات یک و 6 دهم میلیارد دلار در سال 1400 است که در سال 1401 و 1402 تقریبا به نصف رسیده است و اگر دولت همین روند را در پیش بگیرد، این میزان کمتر خواهد شد. اما صدور بخشنامه‌های خلق‌الساعه و وضع قوانین دست و پا گیر و محدودکننده عامل اصلی کاهش صادرات و ایجاد وضعیت موجود است.
صدرنشین تمامی فلزات اساسی
نکته قابل توجه این است که مس در ایران با دیگر فلزات قابل قیاس نیست و بی‌تردید صدرنشین تمامی فلزات در کشور ما، مس است. اینکه ما برای استخراج سایر فلزات به آب و آتش بزنیم و هزینه‌های گزافی را متقبل شویم، اما برکت آن بر سر سفره مردم مشاهده نشود به نظر عقلانی نمی‌رسد. لذا اگر می‌خواهیم برکتی را نصیب مردم و کشور کنیم، بهترین روش توسعه، استخراج و صادرات مس در کشور است. امروز قیمت تمام شده مس در جهان بالغ بر 3 هزار دلار و قیمت فروش آن در جهان (و البته ایران) 11 هزار دلار است که سودی بسیار قابل توجه را عاید کشور می‌کند و قطعا هیچ صنعت بزرگی در دنیا چنین سودآوری فراوانی ندارد. علاوه بر این، پتانسیل تولید یک میلیون تن مس محتوای معدنی در شرکت ملی مس ایران 100 درصد وجود دارد که امیدوارم با هم‌افزایی میان متولیان و دولت به این هدف برسیم. چنانکه می‌توانیم جایگاه ایران در جهان را در زمینه تولید مس کاتد از رتبه 16 به رتبه 5 برسانیم. دقت کنید که اولویت بندی توسعه صنعت مس باید بر اساس سه رکن مهم پتانسیل‌های موجود، امکان تامین مالی عملیاتی و در نهایت ایجاد برکت پایدار برای کشور باشد. به نحوی که مردم نتایج این توسعه را در زندگی روزمره خود مشاهده کنند.
از دیگر آمارهای قابل توجه در شرکت ملی مس ایران این است که در 20 سال گذشته واحدهای 7 میلیون تنی مد نظر بوده است که طی یک انقلاب در حوزه فرآوری مواد معدنی صنعت مس امروز به 21 میلیون تن رسیده است. این واحدها قادرند با عبور از این میزان به حدود 30 تا 40 میلیون تن نیز برسند. در حوزه ذوب نیز این موضوع صادق است. چنانکه امروز در جهان، شرکت‌های مس با یک کوره ذوب، بالغ بر 600 هزار تن کاتد تولید می‌کنند.
مس، هیچ جایگزنی ندارد
اما در خصوص این نکته که چرا معتقدم مس صدرنشین تمامی فلزات دیگر به شمار می‌رود، ذکر این نکته را لازم می‌دانم که در این زمینه مفهومی به نام «امکان جایگزینی» وجود دارد. چنانکه می‌دانید بازار مصرف تمامی فلزات مانند فولاد، مس، آلومینیوم و… در حوزه ساخت و ساز ساختمان (چه ساختمان‌های بزرگ و چه ساختمان‌های کوچکی که در شهر ساخته می‌شود) با نوسان مستمر مواجه است. یعنی اگر مثلا قیمت فولاد افزایش پیدا کند، مردم برای ساخت و ساز ساختمان‌ها به جای فولاد از آلومینیوم استفاده می‌کنند یا اگر قیمت آلومینیوم بالا برود، مردم یو.پی.وی.سی را جایگیزین آن می‌کنند. اما در مورد فلز مس چنین وضعیتی وجود ندارد. چنانکه تجهیزاتی که در یک ساختمان با استفاده از فلز مس ساخته شده‌اند، از 50 سال قبل تا امروز تغییری نکرده و همچنان مس انتخاب اول برای ساخت این تجهیزات بوده است. هرچندگاهی اوقات برخی از افراد تلاش می‌کنند تا جایگزینی برای مس در صنعت ساختمان‌سازی پیدا کنند، اما در نهایت این تلاش بی‌نتیجه است و هیچ فلزی نمی‌تواند جایگزین مس قرار گیرد. لذا قاعده امکان جایگزینی برای فلز مس اجرایی نیست. نمونه سود سرشار صنعت مس کشور، معدن سونگون در آذربایجان است که با 600 میلیون دلار هزینه اداره می‌شود و هزینه عملیاتی آن نیز در سال 200 میلیون دلار است. اما حاشیه سود این معدن نیز با قیمت امروز بالغ بر 400 میلیون دلار است. سوال این است که کدام فلز قادر است چنین سودآوری قابل توجهی داشته باشد؟
ضرورت سرمایه‌گذاری در انرژی تجدیدپذیر
تنها راه عبور قدرتمندانه کشور از ناترازی گاز و قطعی‌های مکرر برق در تابستان، تنها و تنها ورود به حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر و در راس آنها خورشید و باد است. امروز ابوظبی تنها در یک نقطه موفق به تولید 2500 مگاوات برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر شده است و این در حالی است که ما در کل ایران هنوز موفق به تولید 500 مگاوات برق نشده‌ایم! در کارخانه کاراپینار در ترکیه و در سال گذشته نیز در یک محل 1300 مگاوات برق (سه برابر انرژی خورشیدی ایران) تولید می‌شود که امسال به 2 هزار مگاوات رسیده است. این در حالی است که در ترکیه از 300 روز سال حدود 200 روز هوا ابری است و اصلا آفتابی وجود ندارد. امروز که ایران با 300 میلیون مترمکعب کسری گاز، کسری بنزین و برق روبه‌روست، تنها راه تامین این کمبودها استفاده صحیح از انرژی خورشیدی است.
بهروز رحمتى معاون توسعه و اکتشافات شرکت ملى صنایع مس ایران
منبع: ماهنامه فولادمبارکه اصفهان
دفتر مرکزی:
کد پستی:
تماس با دفتر رسانه: