ایجاد موقعیت شغلی پایدار یکی از دغدغه‌های اصلی جامعه و سیاست‌گذاران به‌شمار می‌رود. این مهم در طول سال‌های اخیر و با توجه به روند رشد جمعیتی کشور در دهه‌های گذشته به چالشی برای دولتمردان بدل شده است. بر همین اساس نیز توجه جدی به اشتغالزایی به‌ویژه در فعالیت‌های اقتصادی موردتوجه قرار دارد.
به گزارش معدن مدیا به نقل از روزگار معدن ، بخش صنعت و به‌ویژه صنایع معدنی با توجه به ظرفیت‌های معدنی و انرژی، نقش مهم و ویژه‌ای در جذب نیروی کار بر عهده دارند. در میان صنایع معدنی، زنجیره فولاد نقشی اساسی در اشتغالزایی دارد. زنجیره فولاد از معدن آغاز می‌شود و تا تولید محصول نهایی ادامه می‌یابد و در همین حال مشاغل گسترده و متعدد دیگری نیز در کنار آن و برای خدمات‌دهی به صنایع شکل گرفته‌اند. بنابراین درمجموع می‌توان این‌طور اذعان کرد که این صنعت مادر و استراتژیک در طول حدود نیم‌قرن اخیر روند توسعه را با سرعت پشت‌سر گذاشته و درحال‌حاضر موقعیت‌های شغلی متعددی را به‌طور مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده است. هرچند باید گفت تلاش برای توسعه صنایع پایین‌دستی و تولید محصول نهایی، راه‌حلی اساسی برای بهره‌گیری هرچه بیشتر از ظرفیت‌های این صنعت در مسیر بهبود اقتصادی و اشتغالزایی است.
صنعت در اشتغالزایی پیشرو نیست
آنوش رحام، دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی در ارزیابی ظرفیت صنایع فولادی کشور در اشتغالزایی اظهارکرد: تولید فولاد در رده صنایع مادر و استراتژیک است. ایران از انواع مزیت‌های نسبی (منابع معدنی و انرژی) و همچنین مزیت رقابتی (دانش تولید و زنجیره کامل) در تولید این محصول برخوردار است. در چنین شرایطی، صنعت فولاد می‌تواند نقش اثرگذاری در توسعه اقتصادی کشور بر عهده بگیرد و همچنین زمینه‌ای را برای حضور موفق محصولات فولادی ایرانی را در سطح بین‌المللی فراهم کند.
وی افزود: در دنیای کنونی کشورهایی که منابع سرشار نفت، گاز، معدن و… برخوردار نیستند، به تولید محصولات تکمیلی روی آورده‌اند و رشد خود را بر پایه تولید محصولاتی با ارزش‌افزوده بالا متمرکز کنند.
این فعال صنعت فولاد با اشاره به سابقه آغاز به‌کار و توسعه این صنعت در کشور گفت: از دهه ۵۰، سیاست‌گذاری توسعه صنعتی فولاد، برنامه‌ریزی شد و سازمان‌های توسعه‌محوری همچون ایمیدرو و ایدرو مامور شدند تا زنجیره فولاد را در کشور به‌عنوان یکی از پیشران‌های رشد مثبت اقتصادی راه‌اندازی کنند و به بهره‌برداری برسانند.
اما از اواسط زنجیره این توسعه متوقف شد، چراکه دولت‌ها به اقتصاد کلان و خام‌فروشی چشم داشتند. درواقع در سایه برخورداری از منابع معدنی سنگ آهن و انرژی ارزان، تولید محصولات تکمیلی، بهره‌وری در تولید و ارزش‌آفرینی هرچه بیشتر موردتوجه سیاست‌گذاران قرار نگرفت. بدین‌ترتیب زنجیره فولاد تا حلقه تولید شمش به‌خوبی توسعه یافت. هرچند باید اقرار کرد در این مسیر توسعه نیز اشتباهات قابل‌توجهی اجرایی شده که اکنون شاهد آثار آن هستیم. به‌عنوان مثال، با وجودی که کشور دسترسی خوبی به دریا و آب‌های آزاد دارد اما جانمایی صنایع فولادی اشتباه بود و بسیاری از ظرفیت‌های فولادی کشور در مناطق خشک کشور احداث شدند. البته در آن دوره هنوز کشور با چالش کمبود آب روبه‌رو نبود اما با بررسی ساده، پیش‌بینی این مشکل ممکن بود. دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی در ادامه خاطرنشان کرد: بخش صنعت در مقایسه با سایر حوزه‌های اقتصادی در اشتغالزایی پیشرو نیست اما در هر صورت توسعه صنعتی کشور ضرورت دارد. در دنیای کنونی ۶۰ تا ۷۰ درصد موقعیت‌های شغلی در بخش خدمات شکل می‌گیرند اما صنعت نیز به سهم خود در این میان اثرگذار است.
مزیت‌های تولید محصولات نهایی
رحام درباره نقش زنجیره فولاد در اشتغالزایی گفت: هرچه به سمت حلقه‌های انتهایی این زنجیره پیش می‌رویم از یک‌سو رشد اقتصادی پایدارتر می‌شود و از سوی دیگر، امکان ایجاد موقعیت‌های شغلی متعددی فراهم خواهد شد. به‌علاوه اینکه در انتهای زنجیره فولاد، فعالیت‌های خدماتی همچون صادرات، تولید محصولات تکمیلی همچون قطعه‌سازی و… شکل می‌گیرند. بدین‌ترتیب باید اعتراف کرد پیش رفتن به سوی تولید محصول نهایی به‌منزله بهره‌گیری از توان کشور برای اشتغالزایی حداکثری خواهد بود.
میزان بهره‌وری، ارزش‌افزوده حاصل از تولید و همچنین موقعیت‌های شغلی پایدار در انتهای این زنجیره شکل می‌گیرند؛ به‌علاوه آنکه با حرکت به سمت تولید محصولات نهایی، فعالیت‌های خدماتی مختلفی شکل می‌گیرند. با این وجود در برنامه‌های توسعه‌ای کشور، نگاه سیاست‌گذاران به توسعه فولاد خام و صنایع مادر متمرکز شده است. این درحالی است که ادامه توسعه در حلقه‌های بعدی نیز باید موردتوجه دولت‌ها قرار گیرد و با حمایت خود این مسیر را تسهیل کنند. رحام در ادامه خاطرنشان کرد: بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌های خدماتی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تجاری شکل می‌گیرند. تجارت و توسعه صادرات و حتی خدمات واردات و ترانزیت به بخش تولید وابسته است. ما در طول سال‌های گذشته شاهد ناترازی قابل‌توجه در ارزش هر تن محصول وارداتی و صادراتی کشور بوده‌ایم. به‌طور متوسط ارزش هر تن محصول صادراتی ما ۳۶۰ دلار به‌ازای هر تن برآورد می‌شود، درحالی که این رقم در واردات ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ دلار به‌ازای هر تن است. این شکاف عمیق در سایه تکمیل نشدن زنجیره ارزش و رشدنیافتگی صنایع تکمیلی است. در واقع صنایع تکمیلی از حمایت به‌مراتب پایین‌تری در مقایسه با صنایع مادر برخوردار هستند.
با توجه به تمام مزیت‌های یادشده از دولت‌ها انتظار می‌رود در تدوین برنامه‌های توسعه‌ای جدید، این روند را موردتوجه قرار دهند و با نگاه ویژه به صنایع تکمیلی، زمینه اشتغالزایی هرچه بیشتر را در کشور فراهم کنند.
دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی گفت: تجارت در هماهنگی با صنعت، تاثیر بسزایی در اشتغالزایی دارد. متاسفانه در کشور ما نگاه مثبتی به تجارت وجود ندارد. اگر شما صنعتی پیشران و تکمیلی داشته باشید، باید در کنار آن تجارت قوی هم داشته باشید. تجارت این فرصت را به شما می‌دهد که مازاد تولید خود را در بازار جهانی عرضه کنید. هیچ کشوری توسعه صنعتی نمی‌یابد، مگر آنکه به تجارت توجه کافی کند. با این وجود در موارد متعددی شاهدیم که فعالان بخش تجارت از سوی برخی مسئولان با عنوان واردات‌چی یا دلال خوانده می‌شوند و همین نگاه نیز بزرگ‌ترین آسیب را به این بخش و به‌دنبال آن توسعه صنعتی و موقعیت‌های شغلی ممکن در این مسیر وارد می‌کند.
رونق تولید و کار
رضا شهرستانی، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با اشاره به اثرگذاری توسعه زنجیره فولاد در اشتغالزایی گفت: زنجیره فولاد از معدن آغاز می‌شود. اکتشاف، استخراج ذخیره سنگ آهن، انتقال آن به واحدهای فرآوری، تولید کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی و در ادامه تبدیل آن به شمش فولاد و در ادامه نورد و ساخت محصولات مختلف پایین‌دستی در این زنجیره هستند. وی افزود: بر همین اساس نیز می‌توان این‌طور ادعا کرد که توجه به ظرفیت‌های معدنی و بهره‌برداری از آنها، زمینه‌ساز توسعه اجتماعی و اشتغالزایی است. علاوه بر اشتغالزایی که به‌طور مستقیم در روند فعالیت صنایع و فولادسازی ایجاد می‌شود، موقعیت‌های شغلی متعدد دیگری نیز به‌طور غیرمستقیم به‌واسطه احداث و توسعه این صنایع شکل می‌گیرند. درواقع فعالیت در این زنجیره، فرصتی مغتنم برای کارآفرینی و رونق کسب‌وکارهای گوناگون را فراهم می‌کند.
وی افزود: ایران در گذشته و به‌واسطه توسعه نیافتن زنجیره فولاد در رده کشورهای صادرکننده سنگ آهن قرار داشت اما امروزه امکان فرآوری و مصرف کل سنگ آهن استخراج‌شده از منابع معدنی کشور و تولید محصولی با ارزش‌افزوده بالاتر وجود دارد. در ادامه ایران توانست جایگاه خود را در تولید فولاد به رتبه دهم ارتقا دهد و به یکی از صادرکنندگان بزرگ فولاد جهان بدل شود.
شهرستانی با اشاره به موفقیت روزافزون صنایع فولاد کشور در مسیر تولید و صادرات، گفت: این عملکرد موفق درحالی ثبت‌شده که صنایع فولاد کشور در یک سال گذشته با همه‌گیری ویروس کرونا و محدودیت‌های تجاری ناشی از تحریم روبه‌رو بوده‌اند. بنابراین چنانچه توسعه در فعالیت‌های این زنجیره و رشد کارآفرینی در این حوزه مطرح باشد، باید از عملکرد فعالان این زنجیره حمایت شود و این حمایت در قالب تسهیل صادرات است که معنا می‌یابد. صادرات به‌منزله تداوم تولید و امکانی برای توسعه آن است. در همین حال با ورود ارز صادراتی، امکان کاهش نرخ دلار در برابر ریال فراهم خواهد شد و می‌توان به توسعه اشتغالزایی امید داشت.
این عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد در پایان تاکید کرد: چنانچه طرح‌های توسعه در صنعت فولاد با جدیت دنبال شود، شاهد رشد کارآفرینی در این حوزه خواهیم بود. به‌عنوان مثال، تولید فولاد با ظرفیت در نظر گرفته‌شده در افق ۱۴۰۴، مستلزم جابه‌جایی ۳۰۰ میلیون تن محصول است. در چنین شرایطی، فعالیت در حوزه حمل‌ونقل به‌شدت توسعه خواهد یافت. علاوه بر این، فرصتی برای توسعه این بخش یا در ادامه امکانی برای توسعه سایر صنایع از نیروگاه گرفته تا ساخت تجهیزات معدنی، استارت‌آپ‌ها، ماشین‌سازی و… فراهم خواهد شد.
سخن پایانی
تکمیل زنجیره تولید و تلاش برای رشد متوازن زنجیره فولاد، ضمن حمایت از صنایع تکمیلی به‌منزله ارزش‌آفرینی و اشتغالزایی هرچه بیشتر است و می‌توان با توجه هرچه بیشتر به تجارت، زمینه ارتقای عملکردی و توسعه صنایع و ایجاد موقعیت‌های شغلی پایدار و متعدد را فراهم کرد.
دفتر مرکزی:
کد پستی:
تماس با دفتر رسانه: