محمدجواد انتظاری

مدیرعامل شرکت مدیریت بین‌المللی همراه جاده ریل دریا

صادرات فولاد ایران در سال ۱۴۰۴، نزدیک به ۳۵ میلیون تن خواهد بود. اگر روند افزایش تولید فولاد ادامه داشته باشد و تولید سالانه آن به ۵۵ میلیون تن برسد، به‌احتمال‌زیاد واردات گندله، کنسانتره و سنگ‌آهن با عیار بالا نیز در دستور کار قرار می‌گیرد که حجم‌ها و میزان‌ بالایی را به خود اختصاص می‌دهد. جابجایی این موارد خود نیازمند توسعه زیرساخت‌هایی است که بتواند از گنجایش و ظرفیت زیادی برای نقل‌وانتقال مواد از مسیرهای دریایی به واحدهای تولیدی داخل کشور یا برعکس برخوردار باشد. درنتیجه حمل ریلی و اتصال خطوط راه‌آهن به اسکله‌هایی با ظرفیت بالای جابجایی بار می‌تواند به‌عنوان بهینه‌ترین گزینه مطرح باشد.

در افق ۱۴۰۴، تولید سالانه ۵۵ میلیون تن فولاد در نظر گرفته‌شده است؛ بنابراین زنجیره تامین فولاد در کشور، سالانه نزدیک به ۱۸۰ میلیون تن سنگ‌آهن نیاز خواهد داشت. علاوه بر این، حدود ۸۰ میلیون تن گندله و ۸۶ میلیون تن کنسانتره آهن نیز باید از طرق مختلف، نیاز واحدهای تولیدی را تامین کنند تا نیل به افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ امکان‌پذیر شود. دراین‌بین حمل ریلی را می‌توان به‌عنوان یکی از بهترین گزینه‌های موجود نامید.

در شرایط کنونی به دلیل ترافیک بالای خطوط ریلی کشور، واگن‌ها و لکوموتیوهای مورداستفاده ازنظر تعداد و سیر از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند و زمان رسیدن بار به مقصد نیز به نسبت طولانی است. از طرفی، اگرچه در بندرعباس، ظرفیت تخلیه و بارگیری بار به‌صورت مکانیزه ایجادشده است، بیشتر بارگیری‌ها همچنان به‌طور دستی انجام می‌شود. این نوع بارگیری، آسیب زیادی به واگن‌ها زده است و مشکلات و معطلی زیادی دارد. علاوه بر این، درروش مکانیزه برخی تجهیزات به کار گرفته‌شده بهره‌وری بالایی ندارد و قادر به انجام بارگیری با ظرفیت اسمی تعریف‌شده نیست. درواقع مدیریت دولتی حاکم باعث شده است تا خدمات مناسبی به واگن‌های باری ارائه نشود. به‌این‌ترتیب صادرات کشور، همواره با مشکلات لجستیکی دست‌به‌گریبان خواهد بود، ضمن آنکه انبارش محصولات نیز زمان زیادی به‌طول می‌انجامد.

طرح اسکله آبی متصل به ریل

بنا بر مشکلاتی که ذکر آن رفت، شرکت‌های بزرگ فعال در حوزه‌ معدن و سرمایه‌گذاری کشور تصمیم گرفتند شرکت مدیریت بین‌المللی همراه را تاسیس کنند تا برای رفع حداقل بخشی از چالش‌های حمل‌ونقل کشور در افق ۱۴۰۴ برنامه‌ریزی کند. این شرکت‌های بزرگ، بزرگ‌ترین صادرکنندگان مواد معدنی داخلی هستند که بیش از ۸۰ درصد محصولات معدنی کشور را صادر می‌کنند. شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر، شرکت معدنی و صنعتی چادرملو و شرکت سنگ‌آهن گهرزمین، سهامداران اصلی و شرکت سرمایه‌گذاری امید، شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران سایر سهامداران آن هستند.

استراتژی کلان شرکت‌های سهامدار این است که با تشکیل یک شرکت بزرگ حمل‌ونقل، چالش‌های آینده این بخش را مرتفع کنند. شرکت همراه در دیدگاه کلی هر یک از سهامداران، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و تاکنون نیز از آن حمایت‌های گسترده‌ای صورت گرفته است.

ماموریت عمده این شرکت، در  حال حاضر سرمایه‌گذاری برای احداث ترمینالی تمام مکانیزه در بندر شهید رجایی است. پیگیری این موضوع، از مدت‌ها پیش آغاز شده است و در این زمینه با سازمان بنادر و دریانوردی به‌عنوان طرف دولتی مکاتباتی صورت گرفت و همچنین جلسات متعددی در مقر این سازمان در بندر شهید رجایی برگزار شد و درنهایت تفاهم‌نامه رسمی این سرمایه‌‎گذاری در سال ۹۶ و در حضور وزیر وقت راه شهرسازی به امضا رسید. اخیرا قرارداد مربوطه نیز بین ما و سازمان بنادر و دریانوردی به امضا رسید. بر اساس این قرارداد، حدود ۱۸۰ هکتار زمین در بندر شهید رجایی به شرکت تحویل داده می شود تا در این محدوده، اسکله آبی با عمق منفی ۱۷ احداث شود. به‌این‌ترتیب امکان استفاده از کشتی‌های بزرگ با ظرفیت ۱۵۰ هزار تن به‌منظور صادرات و واردات مواد معدنی فراهم خواهد شد. حمل بار به‌وسیله کشتی‌های بزرگ‌تر، ضمن اینکه سودآوری بیشتری برای شرکت‌های صادرکننده دارد، سرعت رسیدن کالا به مقصد را نیز افزایش می‌دهد. درنتیجه، راه‌اندازی این اسکله به بهبود گردش نقدینگی صادراتی کشور منجر خواهد شد. علاوه بر این، زمان بارگیری و تخلیه کشتی‌ها را نیز به میزان زیادی کاهش خواهد داد.

مراحل ساخت اسکله آبی

طی ۳ فاز پس‌کرانه‌های این اسکله ساخته خواهد شد. این اسکله کاملا مکانیزه خواهد بود و برای این منظور ۶ دستگاه واگن ‌برگردان (Tippler) برای آن تهیه می‌شود. درمجموع برای احداث این اسکله حدود ۳۰۰ میلیون یورو سرمایه‌گذاری صورت خواهد گرفت. مدت‌زمان احداث فاز اول که مهم‌ترین فاز اجرای پروژه به شمار می‌رود و مساحت ۶۰ هکتاری را به خود اختصاص خواهد داد، ۳ سال پیش‌بینی شده است و طبق برنامه‌ریزی اولیه، مراحل اجرایی پروژه تاکنون باید انجام می‌شد، اما با توجه به مشکلات ناشی از تحریم‌ها، احتمالا مراحل اجرایی آن با تاخیر و از سال ۹۹ شروع خواهد شد.

پیش‌تر طرح توجیهی اسکله آبی تهیه و به تایید سازمان بنادر و دریانوردی رسیده است. در حال حاضر طراحی این اسکله در حال انجام است و پس از امضای قرارداد، مراحل ساخت آن آغاز خواهد شد. انتظار می‌رود با راه‌اندازی این ترمینال تخصصی و حرفه‌ای، چالش موجود در زمینه لجستیک صادرات مواد معدنی تا حد زیادی برطرف شود. تخلیه بار در این اسکله به‌طور کاملا مکانیزه و با سرعت بالا انجام خواهد شد.

هم‌اکنون راه‌آهن جمهوری اسلامی و سازمان بنادر و دریانوردی نیز، حمایت‌های لازم را به عمل ‌آورده‌اند؛ ازاین‌رو انتظار می‌رود مراحل سرمایه‌گذاری و احداث اسکله آبی در بندر شهید رجایی، هر چه سریع‌تر به انجام برسد.

سرمایه‌گذاری خارجی

تا پیش از تحریم‌های ظالمانه آمریکا، برخی شرکت‌های اروپایی و آسیایی برای مشارکت در این پروژه حضور داشتند و برنامه‌هایی نیز برای استفاده از منابع خارجی و سرمایه‌گذاری مشترک وجود داشت. متاسفانه با اعمال مجدد تحریم‌ها، بسیاری از شرکت‌های خارجی، درخواست همکاری خود را پس گرفتند. بااین‌وجود، هنوز ۲ شرکت خارجی آماده همکاری هستند و در این زمینه مذاکراتی با آن‌ها انجام شده است. امیدوار هستیم امکان استفاده از منابع خارجی در این پروژه فراهم شود.

امکان سرمایه‌گذاری برای سایر شرکت‌های معدنی

سرمایه‌ لازم برای این پروژه، رقم بالایی است و بسیاری از شرکت‌های کوچک معدنی توانایی مشارکت در آن را ندارند. شرکت‌های سهامدار و سرمایه‌گذار در این طرح، علاوه بر اینکه عمده مواد معدنی کشور را صادر می‌کنند و در این زمینه ذی‌نفع محسوب می‌شوند، از توان مالی خوبی نیز برخوردار هستند و قادرند بودجه اولیه برای اجرای این طرح را فراهم کنند. بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، ۱۵ درصد سرمایه لازم برای این پروژه، از سوی سهامداران شرکت و ۸۵ درصد از سایر منابع نظیر شرکت‌های سرمایه‌گذاری داخلی یا خارجی تامین خواهد شد. اگر شرکتی درخواست مشارکت در این طرح را داشته باشد، این درخواست در گروه سرمایه‌گذار بررسی‌شده و درصورتی‌که توان مالی خوبی داشته باشد، موردپذیرش واقع خواهد شد.

بااین‌حال، در این خصوص تاکنون درخواستی برای سرمایه‌گذاری ارائه نشده، اما این طرح با استقبال تمامی شرکت‌های معدنی مواجه شده است؛ چراکه منافع این اسکله تنها مختص سهامداران شرکت نخواهد بود. این پروژه، یک طرح ملی است که تمامی شرکت‌های معدنی و فعال در حوزه صادرات و واردات از آن بهره‌مند می‌شوند.

با توجه به وجود تحریم‌ها و همچنین شرایط اقتصادی کشور در سال جاری، توقع کمک مالی از دولت نمی‌رود و تامین‌مالی این پروژه از سوی شرکت صورت خواهد گرفت. بااین‌حال، انتظار می‌رود دولت فرآیند صدور مجوزها را تسریع کند و در سایر بخش‌ها همکاری لازم را داشته باشد. درصورتی‌که صدور مجوزها با حداقل تاخیر انجام می‌شد، این امکان وجود داشت که پیش از شروع تحریم‌ها، مراحل ساخت اسکله آغاز شود. متاسفانه در بدنه دولت بروکراسی سنگینی حاکم است و اکنون‌که در شرایط جنگ اقتصادی هستیم، مدیران دولتی دیدگاه درستی درباره شرایط موجود و نحوه مواجهه با آن ندارند؛ ازاین‌رو، سرعت‌‌ عمل کافی هم در تصمیم‌گیری‌ها مشاهده نمی‌شود.

زیرساخت‌ ریلی لازم برای ترانزیت مواد معدنی

در حال حاضر، اغلب شرکت‌های معدنی کشور به شبکه ریلی متصل هستند. هر یک از شرکت‌های سهامدار شرکت همراه، زیرمجموعه‌هایی برای حمل‌ونقل ریلی دارند. برخی نظیر شرکت‌ گل‌گهر دارای ۲ زیرمجموعه در حوزه حمل‌ونقل ریلی هستند: یکی برای تامین لکوموتیو و دیگری برای حمل بار. در آینده نزدیک، شرکت مدیریت بین‌المللی همراه، به‌صورت هلدینگ درآمده و سهام تمامی شرکت‌های زیرمجموعه حمل‌ونقل سهامدار، به آن منتقل خواهد شد تا به‌این‌ترتیب، مدیریت حمل‌ونقل شرکت‌های ذی‌نفع به‌طور یکپارچه انجام شود. در مقطع کنونی، برای ترمیم ناوگان ریلی شرکت‌های سهامدار، خرید ۶۰۰ واگن باری در دستور کار قرار گرفته است. شرکت از طریق صندوق توسعه ملی به بانک توسعه تعاون معرفی شده و به‌زودی تسهیلات لازم برای خرید واگن‌ها اخذ می‌شود. کلیه این واگن‌ها ساخت داخل هستند و درنتیجه از تولید داخلی نیز حمایت می‎شود.

یکی از زمینه‌های فعالیت شرکت در حوزه ریلی، ترانزیت مواد معدنی است. تردد واگن‌های ایران به مقصد ترکیه از گذشته در حال انجام بوده، اما در بخش آسیای میانه، به‌تازگی مجوز تردد تا مقصد ترکمنستان صادر شده است. در هر دو بخش‌، درخواست حمل مواد معدنی اندکی وجود دارد و نیازی به سرمایه‌گذاری گسترده‌ در این مسیرهای حمل‌ونقل نیست. عمده صادرات مواد معدنی ایران به چین انجام می‌شود که حمل‌ونقل آن باید از مسیر دریایی انجام شود. سرمایه‌گذاری برای توسعه شبکه ریلی، باید به‌منظور جابه‌جایی محصولات غیرمعدنی و با حجم کمتر انجام شود. به‌طورکلی، مسیر ترانزیت مواد معدنی کشور، حمل به مقصد بندرعباس و سپس ارسال با کشتی به چین است.

مدیریت سیر، بهره‌برداری و بهینه‌‌سازی حرکت واگن‌ها در مسیر، گام بعدی فعالیت شرکت همراه در حوزه ریلی است. این ماموریت از اهداف آینده شرکت و در زمان برعهده گرفتن مدیریت حمل ریلی شرکت‌های سهامدار خواهد بود. در حال حاضر حمل‌ونقل مواد معدنی در مسیر ریلی با ترافیک سنگینی مواجه است که در نظر گرفتن قطار برنامه‌ای یکی از روش‌های جلوگیری از توقف ناخواسته در این مسیر به شمار می‌رود. راه‌آهن جمهوری اسلامی نیز در این زمینه تلاش‌ خود را انجام داده است ، اما به دلیل مشکلات فراوانی که وجود دارد، این طرح تاکنون موفقیت‌آمیز نبوده است. به‌ویژه در خوزستان و محور جنوب، به دلیل خرابی بیش‌ازحد خط آهن، واگن‌ها سیر مناسبی در مسیر ندارند، از طرفی در بندرعباس نیز تخلیه دستی و عدم تخلیه به‌موقع مزید بر علت شده تا واگن‌ها زمان طولانی در مسیر، متوقف شوند. توقف‌های زیاد در طول مسیر باعث می‌شود تا زمان انباشت کالای موردنظر طولانی شده و درنتیجه برای جلوگیری از دموراژ (جریمه معطلی) زمان ورود کشتی به مبدا نیز به تاخیر بیفتد. در حال حاضر شرکت‌های معدنی قبل از ترانزیت، انبارش کالا را در منطقه ۲۰۰ هکتاری انجام می‌دهند؛ درواقع زمانی که محموله به حدنصاب ۵۰ هزار تن رسید، کشتی برای بارگیری آماده می‌شود. معمولا برای بارگیری کشتی، ۷ روز زمان داده می‌شود که باید با حداکثر سرعت انجام شود تا مشمول جریمه مالی نشود.

در پایان می‌بایست خاطر نشان ساخت که توسعه زیرساخت‌های ریلی و دریایی به‌عنوان اصلی اساسی در رشد تولید و فروش محصولات داخلی نقش دارد و این مهم با خصوصی‌سازی واقعی و کاهش هرچه بیشتر مشکلات اداری دولتی، تسریع خواهد شد.