نه‌تنها صنایع و معادن در شاکله‌های بزرگ، بلکه معادن کوچک و متوسط‌مقیاس نیز یکی از قسمت‌های مهم بخش معدن کشورند. باوجود مقیاس محدود این معادن، به‌عقیده کارشناسان و فعالان معدنی اغلب ذخایر ارزشمندی درون آنها نهفته است اما متاسفانه امروزه بنا بر مسائل و مشکلات متعدد، شاهد غیرفعال شدن تعدادی از این معادن هستیم.
به گزارش معدن مدیا به نقل از روزگار معدن ، طبق اعلام سید رضا عظیمی، مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن در ۴ ماه نخست امسال، ۲۷۱ معدن کوچک‌مقیاس احیا شده‌اند، در صورتی که طبق آمار ارائه‌شده ازسوی سازمان صنعت، معدن و تجارت تا پایان سال گذشته ۴هزار و ۴۴ معدن غیرفعال در کشور وجود داشت. مقایسه ارقام اعلام شده حاکی از وجود راه طولانی فعال‌سازی معادن کوچک‌مقیاس در کشور است.
تعاریف گوناگون مشخصات
سید سهراب حسینی، عضو کمیته اکتشاف خانه معدن، عضو هیات مدیره اتحادیه حفاران غیرنفتی و عضو کمیسیون معادن اتاق بازرگانی ایران به بررسی تخصصی و فنی معادن کوچک‌مقیاس پرداخت و گفت: پیش از تحلیل مسائل معادن کوچک‌مقیاس، باید به بررسی تعاریف مرتبط با این حوزه بپردازیم. به‌طور کلی ۳ تعریف برای معادن کوچک‌مقیاس انجام شده است. در تعریف نخست معادن با زیر ۵۰ نفر نیروی انسانی در دنیا به‌عنوان معدن کوچک‌مقیاس شناخته می‌شوند. از سویی دیگر معادنی که به‌صورت سنتی فعالیت می‌کنند و نیز معادنی که از ظرفیت محدود ماده معدنی برخوردارند نیز معادن کوچک‌مقیاس به‌حساب می‌آیند. این فعال معدنی ادامه داد: مهم‌ترین مسئله درباره این تعاریف، آن است که در دو تعریف نخست ممکن است معدنی دارای ابعاد بزرگ و ذخایر غنی معدنی باشد اما تعداد محدودی نیروی انسانی در آن فعال باشد یا هنوز اکتشافات به‌صورت گسترده و کامل در آن صورت نگرفته باشد؛ از این رو اگر با تعریف سوم، یعنی معادن با ذخایر محدود را به‌عنوان معادن کوچک‌مقیاس در نظر بگیریم، با شرایط متفاوتی نسبت به حالت‌های قبلی مواجه خواهیم شد. در چنین وضعیتی مشکلات و راهکارهای مرتبط با این نوع معادن با سایرین یکسان نخواهد بود.
چالش‌های فعالیت معادن
این فعال معدنی بخش خصوصی را تنها متولیان معادن کوچک نمی‌داند. بنا به گفته حسینی شرکت‌ها و هلدینگ‌های بزرگ معدنی نیز مشغول فعالیت روی برخی معادن کوچک‌مقیاس هستند و برخی ارگان‌ها و نهادهای دولتی نیز بر تعدادی از این معادن تولیت دارند. حسینی در ادامه سرمایه‌گذاری را مهم‌ترین مسئله معادن کوچک‌مقیاس عنوان کرد و گفت: چالش‌های موجود در جذب سرمایه مسئله‌ای است که در تمامی معادن صادق در هر ۳ تعریف عنوان شده برای معادن کوچک‌مقیاس، وجود دارد، اما پیش از پیدا کردن سرمایه‌گذار، باید به این موضوع توجه کنیم که آیا فعالیت در این معادن به‌صرفه است و توجیه اقتصادی دارد یا خیر؟ سپس در صورت برآورد موفقیت‌آمیز بودن، به سمت جذب و ترغیب سرمایه‌گذار حرکت کنیم. این عضو کمیته اکتشاف خانه معدن غیر از جذب سرمایه، به سایر مشکلات معادن کوچک‌مقیاس اشاره کرد و گفت: به‌طور کلی مشکلات معادن را میتوان دو دسته نشأت گرفته از عوامل داخلی و خارجی تقسیم‌بندی کرد. وجود معارضان محلی، تداخل بروکراسی اداری ارگان‌های دولتی مانند سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان انرژی اتمی و… از جمله عوامل خارجی محسوب می‌شوند.
نوسانات گاها شدید نرخ جهانی مواد معدنی که حتی بر فعالیت معادن بزرگ نیز تاثیر‌گذار است را میتوان از دیگر عوامل خارجی مطرح کرد. کمبود نیروی متخصص در مباحث مدیریتی و نیروی کار ماهر در مناطق معدنی، ضعف در تامین ماشین‌آلات و جذب سرمایه هم از مشکلات و عوامل داخلی به‌شمار می‌روند.
نقش ایمیدرو در فعال‌سازی معادن
عضو کمیسیون معادن اتاق بازرگانی ایران به نقش ایمیدرو در فعال‌سازی معادن اشاره کرد و گفت: همان‌طور که در قانون پیش‌بینی شده، سازمان گسترش و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) متولی اصلی راه‌اندازی معادن کوچک غیرفعال و فراهم‌سازی بسترهای مناسب نیز برعهده این نهاد است. نباید فراموش کرد که تحقق هدف فعال‌سازی معادن کوچک‌مقیاس متروک، نیازمند تدوین برنامه‌های راهبردی کوتاه‌مدت و بلندمدت است که باید سازمان ایمیدرو در فعالیت‌های خود به این موضوع اهتمام ورزد. حسینی در ادامه افزود: اقدامات انجام‌شده ازسوی سازمان ایمیدرو در جهت فعال‌سازی معادن، تا امروز مفید و موثر به‌نظر می‌رسد اما باید بررسی تخصصی در زمینه آمار و نتایج ارائه‌شده صورت گیرد؛ به‌عبارتی باید بررسی شود که فعال‌سازی‌های اخیر تا چه میزان بر بهبود روند فعالیت معادن و صنایع تاثیر داشته و به‌طور کلی آیا توانسته زخم‌های اقتصاد کشور را تا حدودی ترمیم کند یا خیر؟
بخش خصوصی در معادن کوچک
مهدی لطفی، مهندس معدن به تشریح تعاریف دیگری از معادن کوچک‌مقیاس پرداخته و اغلب معادن ایران را جزو این دسته معرفی کرد. او همچنین خلاف اعتقاد حسینی، اغلب متولیان معادن کوچک را بخش خصوصی دانسته و در این باره گفت: در تعاریف جهانی، معادنی بزرگ‌مقیاس هستند که محصول نهایی آنها بیش از ۵۰۰ هزار تن در سال باشد. با این تفسیر باید اذعان کرد اغلب معادن ایران در دسته معادن کوچک‌مقیاس قرار می‌گیرند. طبق تعریف یادشده تنها میتوان معادنی از جمله مس سرچشمه، سونگون، سرب‌وروی انگوران، طلای زرشوران، معادن سنگ‌آهن سنگان، گل‌گهر و… را جزو معادن بزرگ‌مقیاس کشور معرفی کرد. عمده مجوز‌ها و پروانه‌های بهره‌برداری معادن کوچک‌مقیاس به‌نام بخش خصوصی مشتمل بر اشخاص حقیقی و حقوقی صادر می‌شود، اما در موارد نادری نیز دیده شده که بخش دولتی و شرکت‌های تعاونی عهده‌دار بهره‌برداری از این معادن هستند. این فعال معدنی ادامه داد: در شرایط فعلی مهم‌ترین دلایل فعالیت نداشتن معادن کوچک‌مقیاس را میتوان رکود بازار مصرف، پایین بودن بازدهی معادن به‌دلیل مستهلک بودن ماشین‌آلات معدنی، بی‌توجهی به شیوه‌های نوین معدنکاری، وجود تعارضات بین ارگان‌های دولتی، وجود معارضین محلی و… برشمرد.
مهاجرت معکوس به روستاها
لطفی در ادامه صحبت‌های خود به نقش ویژه معادن در اقتصاد و توسعه پایدار اشاره و بر همین اساس فعال‌سازی معادن کوچک را از مسائل دارای اهمیت فراوان عنوان کرد. او در این باره توضیح داد: طبق نظریه شوماخر مهم‌ترین مسئله کشورهای در حال توسعه، بیکاری و افزایش مهاجرت روستاییان به شهرها است؛ از این رو ضرورت دارد سیاست‌های اقتصادی به سمت کاهش این بحران حرکت کنند. فعال بودن معادن کوچک‌مقیاس که اغلب در روستاها و مناطق محروم واقع شده‌اند، باعث ایجاد توازن در توسعه پایدار اشتغال شده و از سویی دیگر نیروی کار ماهر برای فعالیت‌های معدنی پرورش داده می‌شود. کاهش نرخ مهاجرت به شهرها و همچنین حرفه‌آموزی نیروهای کار محلی و بومی از دیگر پیامدهای فعال بودن معادن این مناطق خواهد بود.
سخن پایانی…
اغلب معادن ایران کوچک‌مقیاس هستند و باتوجه به اهمیت جایگاه معدن در اقتصاد، سازمان ایمیدرو در فعال‌سازی معادن کوچک‌مقیاس نقش قابل‌توجهی داشته و دارد. برخی فعالان معدنی نیز با تاکید بر اهمیت نقش معادن کوچک‌مقیاس، از احتمال اتمام ذخایر این معادن تا ۳۰ سال آینده سخن گفته و معتقدند از آنجا که این معادن در کشور گسترده هستند، می‌توانند برای مناطق کمتر توسعه‌یافته اشتغال‌آفرینی کرده و حتی ۱۰ برابر معادن بزرگ آبادانی و اشتغال به ارمغان آورند.
با این اوصاف معادن کوچک به‌عنوان بنگاه‌های مهم کوچک، قسمتی از بار اقتصاد کشور را به دوش می‌کشند، به همین جهت انتظار می‌رود با رسیدگی به مشکلات پیش‌روی فعالان این بخش ضمن فعال‌سازی معادن متروک، در جهت توسعه بخش معدن و صنایع معدنی و همچنین اقتصاد کشور گام برداریم.
دفتر مرکزی:
کد پستی:
تماس با دفتر رسانه: