ترکیه با وجود داشتن ذخایر روی و نیاز صنعتی به شمش روی برای گالوانیزاسیون، تهیه آلیاژها و پوشش‌دهی فلزات، تولید معدنی خود را به‌ صورت کنسانتره صادر کرده و شمش روی را از کشورهای دیگر وارد می‌کند. علت اصلی این مسئله، مصرف سوخت بالا برای ذوب روی و گران بودن انرژی در ترکیه است. نیاز روزافزون شمش روی با توجه به گستردگی مصرف فولادهای ضدزنگ و گالوانیزه و همچنین آلیاژ برنج، ترکیه را وادار به واردات این شمش از کشورهایی همچون ایران، اسپانیا و ازبکستان کرده است؛ به‌ طوری که این کشور در سال ۲۰۲۲، بیش از ۲۲۰ هزار تن شمش روی وارد کرد؛ البته میزان این واردات در سال ۲۰۲۳، حدود ۳۵ هزار تن کاهش یافت. ایران به‌ عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده شمش روی ترکیه، طی سه سال منتهی به ۲۰۲۳، در مجموع بیش از ۲۸۰ هزار شمش روی خالص را به ترکیه صادر کرده است.

عنصر روی با نام انگلیسی «Zinc» و علامت اختصاری (Zn)، فلزی به رنگ سفید مایل به آبی است. عدد اتمی آن ۳۰ و پس از آهن، آلومینیوم و مس، چهارمین فلز پراستفاده در دنیاست. این فلز در اثر رطویت هوا تیره شده و حین سوختن رنگ سبز براقی تولید می‌کند. بیست و چهارمین عنصر فراوان در طبیعت است و می‌توان آن را از سنگ معدن آسفالریت استخراج کرد. این فلز خواصی چون شکل‌پذیری، الکتروشیمیایی بودن، سختی مناسب، سیالیت و مقاومت به خوردگی دارد.

یکی از مهم‌ترین فرآورده‌های فلز روی، شمش روی محسوب می‌شود. ویژگی اصلی شمش روی، مقاومت به خوردگی و دوام آن است. این ویژگی عامل اصلی استفاده از این شمش در گالوانیزاسیون است. برای تولید شمش روی، پس از استخراج و تهیه کنسانتره، طی فرایندی کنسانتره را تبدیل به محلول می‌کنند و با الکترولیز کردن محلول، ورق روی تولید می‌شود. در نهایت ورق‌های تولید شده را در کوره دوار ریخته و ذوب می‌کنند. سپس مذاب را در قالب ریخته و پس از سرد شدن شمش روی تولید می‌شود. این شمش از شکل‌پذیری بالایی برخوردار است اما مقاومت کششی و سختی آن پایین بوده و رسانایی الکتریکی متوسطی دارد.

گالوانیزاسیون، تهیه آلیاژهایی مانند برنز و برنج، تولید مواد شیمیایی و اکسیدها، ساخت تجهیزات ریخته‌گری، صنایع رنگ، صنعت پزشکی و داروسازی، تولید لوازم آرایشی و بهداشتی، تهیه مکمل‌ها و مواد غذایی و تولید باتری از جمله کاربردهای شمش روی به شمار می‌آیند.

بررسی واردات شمش روی در ترکیه

ترکیه از جمله بزرگ‌ترین واردکنندگان شمش روی از ایران است. تقاضا برای این فلز در ترکیه، مانند دیگر کشورهای جهان رشد پیدا کرد و پیش‌بینی می‌شود روند افزایشی خود را در سال‌های آینده نیز طی کند. کشورهای اروپایی به‌ دلیل هزینه‌های بالای انرژی و نیاز بالا به سوخت برای ذوب روی، از تولید این فلز صرف‌نظر کرده‌اند. ترکیه نیز به همین دلیل، علی‌رغم وجود ذخایر معدنی مناسب روی، اقدام به تولید شمش نکرده و عمده تولید معدنی آن به‌ صورت کنسانتره صادر می‌شود؛ البته این کشور واحد ذوب روی بزرگی را در دست احداث دارد که در صورت بهره‌برداری از آن، روند صادرات کنسانتره و همچنین واردات شمش روی آن تغییر محسوسی خواهد داشت.

بیش از نیمی از مصرف شمش روی در ترکیه برای گالوانیزاسیون است. تولید آلیاژهای دایکست، برنج، اکسیدها و مواد شیمیایی نیز دیگر مصرف‌کنندگان بزرگ این شمش در ترکیه هستند. شرکت‌های OZYASAR (تولیدکننده سیم‌های گالوانیزه) و ISTANBUL METAL (تولیدکننده انواع آلیاژها و روکش‌های فلزی)، از بزرگ‌ترین شرکت‌های مصرف‌کننده شمش روی در ترکیه محسوب می‌شوند.

شمش روی با درجات خلوص متفاوت در جهان تولید می‌شود. خالص‌ترین نوع آن، شمش روی با ۹۹.۹۹ درصد خلوص است.

میزان واردات شمش روی ترکیه در سال ۲۰۱۴، حدود ۱۱۴ هزار تن بوده است؛ پس از آن روند افزایشی را پیش گرفته و در سال ۲۰۱۷، به بیش از ۱۷۶ هزار تن رسیده است. با وجود کاهش تقریبا ۱۰ هزار تنی میزان واردات این شمش در سال ۲۰۱۸، واردات این فلز به حدود ۱۸۹ هزار تن در سال ۲۰۱۹ رسید.

در سال ۲۰۲۰ به‌ دلیل همه‌گیری ویروس کرونا، افت ناچیزی در واردات شمش روی در ترکیه رخ داد که افزایش ناگهانی میزان واردات این محصول را در سال ۲۰۲۱ به‌ دنبال داشت. واردات شمش روی در این کشور در سال ۲۰۲۲، بیشترین مقدار خود را طی ۱۰ سال اخیر داشت و به حدود ۲۲۸ هزار تن رسید؛ هرچند این مقدار در سال ۲۰۲۳ با افت نسبتا شدید به حدود ۱۹۰ هزار تن رسید.

بزرگ‌ترین مبادی وارداتی شمش روی ترکیه

هزینه‌های بالای انرژی برای فرایند ذوب روی، عامل اصلی فروش روی به‌ صورت کنسانتره در ترکیه است که باعث شده این کشور برای تامین نیاز صنایع خود، اقدام به واردات شمش روی کند. عمده واردات ترکیه از مبدا کشورهایی همچون ایران، اسپانیا، ازبکستان و کره جنوبی بوده است.

در تمام بازه ۱۰ ساله مورد بررسی به جز سال ۲۰۲۰، ایران بزرگ‌ترین سهم را در بین مبادی وارداتی شمش روی ترکیه دارد. به‌ طور میانگین طی ۱۰ سال اخیر، سالانه حدود ۶۵ هزار تن شمش روی از ایران به ترکیه صادر شده است. پس از ایران، کشورهای ازبکستان و اسپانیا بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان این محصول در ترکیه هستند.

در سال ۲۰۱۴، سهم واردات ترکیه از سه کشور ایران، ازبکستان و اسپانیا تقریبا با یکدیگر برابر بود اما طی سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶، این اختلاف بیشتر شد؛ به‌ نحوی که ایران بیشترین و اسپانیا کمترین سهم را بین این سه کشور داشته است. در سال ۲۰۱۷، اسپانیا از ازبکستان پیشی گرفته و جایگاه دوم صادرات روی به ترکیه را کسب کرد و این روال تا سال ۲۰۱۹ ادامه پیدا کرده است.

در سال ۲۰۲۰، اسپانیا بیشترین سهم در صادرات شمش روی به ترکیه را دارد. پس از آن کشورهای ایران و از بکستان در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند؛ البته در سال ۲۰۲۱ مجددا سهم ایران از اسپانیا بیشتر شده و با حدود ۸۲ هزار تن، بزرگ‌ترین صادرکننده این شمش به ترکیه بوده است. کره جنوبی نیز در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، اندکی شمش روی را به این کشور صادر کرد اما مقدار آن بسیار ناجیز بود.

در سال ۲۰۲۲، ایران با بیش از ۱۰۲ هزار تن صادرات شمش روی، بیشترین میزان صادرات این محصول را در ۱۰ سال گذشته به این کشور داشت؛ البته این مقدار در سال ۲۰۲۳ اندکی کاهش یافت. کره جنوبی در سال ۲۰۲۳ با صادر کردن بیش از هفت هزار تن شمش روی به ترکیه، در رتبه چهارم تامین‌کنندگان شمش روی این کشور پس از اسپانیا و ازبکستان قرار گرفت.

منبع: فلزات آنلاین