6 حادثه ویرانگر معادن زغال‌سنگ در طول تاریخ و درس‌های آموزشی آن

دکتر کیارش مهرانی، استادیار دانشگاه و مدرس علوم مالی

اول مهر ماه 1403 و مصادف با بازگشایی مدارس با صدای زنگ مدارس همراه بود اما ناقوس مرگبار حادثه جانگداز فوت 52 معدنکار منطقه طبس بسیار سوزناک و تکان‌دهنده بود و درد بزرگی را برای جامعه معدنی کشور ایجاد کرد؛ به همین علت بر آن شدم تا حوادث تلخ معادن زغال سنگ را به همراه علل و آسیب‌های آن بررسی کنم.

حوادثی که در معادن زغال‌سنگ رخ می‌دهد می‌تواند برای زندگی معدنچیان ویرانگر باشد. اداره آمار کار ایالات متحده، استخراج معادن زیرزمینی را در میان ده شغل خطرناک در آمریکا قرار می‌دهد. بر اساس آمار سالانه این اداره مبنی بر اینکه چند نفر در حوادث معدن زغال سنگ کشته شده‌اند، از حدود 66000 معدنچی، 10 نفر در سال 2022 جان خود را از دست دادند.

تصاعد گاز متان و سایر گازهای قابل اشتعال یا سمی عامل اصلی حوادث در معادن زغال سنگ هستند. انفجارهای ناشی از گاز شایع‌ترین این حوادث است. انفجارهای متان می‌تواند انفجارهای گرد و غبار زغال‌سنگ قوی‌تری را مشتعل کند. به عنوان مثال، بدترین حادثه معدن زغال سنگ کنتاکی، انفجار گاز متان بود که باعث کشته شدن 62 معدنچی در سال 1917 شد. معادن زغال سنگ می‌توانند به سادگی شروع به سوختن با آتش‌سوزی کنند که خاموش‌کردن آن بسیار دشوار است، مانند آتش‌سوزی در معدن Avondale در سال 1869 که منجر به مرگ110 کارگر و امدادگر  شد.

در هر یک از این رویدادها، معدنچیان که در تونل گیر می‌افتند، توسط انفجار، آتش‌سوزی یا دودی که تونل را پر می‌کند، کشته می‌شوند. در معادن با تهویه ضعیف، معدنچیان حتی بر اثر استنشاق گاز، بدون هیچ‌گونه انفجاری، جان خود را از دست می‌دهند. سقف یا دنده‌های معدن زغال سنگ (دیوارهای معدن) ممکن است فرو بریزد و معدنچیان را به دام بیاندازد. تجهیزات ممکن است با عواقب مرگبار از کار بیفتند. برخی از بدترین اتفاقات ناشی از طغیان معادن و غرق‌شدن کارگران و شکست سدهای نگهداری فاضلاب و باطله بوده است که زباله‌های سمی مواد معدنی را به محل زندگی جوامع پایین‌دست و اکوسیستم‌ها وارد کرده است.

نگاهی دقیق تر به 6 حادثه بزرگ معدن زغال سنگ

حوادث معدن زغال سنگ در اشکال و اندازه‌های مختلفی رخ می‌دهد. عوامل زیادی می‌توانند در تلفات جانی و تعلیق عملیات نقش داشته باشند. این 6 حادثه معدن زغال سنگ برخی از بدترین حوادث ثبت شده در تاریخ هستند، اما فرصتی عالی برای درس‌گرفتن از اشتباهات گذشته و بهبود ایمنی سایت‌های زغال سنگ فراهم می‌کنند.

1. فاجعه بنشیهو کولیری استان لیائونینگ، چین (1942)

فاجعه بنشیهو کولیری در سال 1942 مرگبارترین حادثه معدن زغال سنگ در تاریخ محسوب می‌شود که جان 1549 معدنچی را گرفت. Benxihu Colliery (یک معدن زغال سنگ و ساختارهای مرتبط با آن است) اولین بار در سال 1905 به عنوان یک سرمایه‌گذاری مشترک ژاپن و چین افتتاح شد و همچنین با عنوان معدن زغال سنگ Honkeiko  و به نام ژاپنی آن شناخته می‌شود. در طول جنگ چین و ژاپن، معدن تحت کنترل کامل ارتش ژاپن قرار گرفت که منجر به شرایط بد کاری شد. در 26 آوریل 1942، انفجار گاز و گرد و غبار زغال سنگ باعث شد که شعله‌های آتش و دود از ورودی معدن خارج شود. مقامات تصمیم گرفتند سر گودال معدن را ببندند تا اکسیژن آتش را قطع کنند و بیش از 1500 معدنچی را در زیر زمین گرفتار کردند که چیزی جز دود برای تنفس نداشتند. بستگانی که به محل شتافته بودند متوجه شدند که مقامات نظامی مسئول آن را محاصره کرده‌اند. پیداکردن پیکر معدنچیان حدود ده روز طول کشید.

این معدن تا پایان جنگ به کار خود ادامه داد و مطالعه این حادثه را با مشکل مواجه کرد. پس از پایان جنگ، تحقیقاتی که توسط اتحاد جماهیر شوروی انجام شد، آمار کشته‌شدگان را دقیقاً بر تصمیم مهروموم‌کردن معدن نشان داد. تقریباً همه کارگران بر اثر استنشاق دود جان خود را از دست دادند، نه در اثر انفجار یا آتش سوزی.

نتیجه‌ی فاجعه بنشیهو کولیری، برخی از اصلاحات عمده که توسط صنعت معدن در چین انجام شد شامل بهبود سیستم‌های تهویه، نصب سیستم‌های مهار گرد و غبار و استفاده اجباری از لامپ‌های ایمنی بود.

2. فاجعه معدن کوریر فرانسه (1906)

فاجعه معدن کوریر در 10 مارس 1906 یک انفجار گاز بود. این دومین فاجعه مرگبار معدن زغال سنگ در جهان و بدترین فاجعه در تاریخ اروپا بود. تعداد کشته‌های تاییدشده 1099 معدنچی است. در زمان خود، معدن کوریر یک سازه فوق‌العاده پیچیده با سطوح زیرزمینی متعددی بود که به چندین گودال در بالا متصل بود. تصور یا ادعا می‌شد که فضاهای متصل شرایط نجات بهتری را ایجاد می‌کند و حمل و نقل زغال سنگ را آسان‌تر می‌کند. ظاهراً این انفجار فضای بیشتری برای سفر و آوار بیشتری را برای پاکسازی توسط امدادگران فراهم کرد.

دو تئوری رایج مطرح شد: یا تصادف در کار با مواد منفجره معدن یا، “شعله محصورنشده” لامپ معدنچی، گاز متان موجود را مشتعل کرد. لامپ‌های گران‌قیمت‌تر Geordie یا Davy محصور شده‌ای که در آن زمان حدود یک قرن می‌شد که در دسترس معادن بود، در اختیار معدنچیان Courrières قرار نگرفت. فردریک دلافوند، مدیر معدن، علت این حادثه را اینگونه توجیه کرد: این همان چیزی است که معمولاً در فجایع رخ می‌دهد؛ چرا که همه شاهدان حادثه از بین رفته‌اند.

حدود 500 معدنچی بلافاصله فرار کردند و 14 نفر دیگر نیز در عرض سه هفته، با تلاش قهرمانانه خود نجات یافتند. اگرچه هیچ دلیل نهایی رسمی گزارش نشده است، ساکنان شهرهای معدنی آسیب‌دیده به اپراتورهای معدن اشاره کردند. در حوالی زمانی که تشییع جنازه کشته‌شدگان آغاز شد، خشم عمومی در منطقه به یک سری اعتصابات منجر شد که در نهایت به 46000 اعتصاب‌کننده رسید.

3. فاجعه معدن لویزنتال ولکلینگن، آلمان (1962)

معدن Luisenthal همیشه به دلیل غلظت بالای “Firedamp”، که اساساً هر گاز قابل اشتعال معدن زغال سنگ است، مشکل‌ساز بوده است. تقریباً در نیمه اول دهه 1900، 20 انفجار یا آتش‌سوزی در معدن رخ داد. پس از یک انفجار در سال 1941 که منجر به کشته‌شدن 41 معدنچی شد، معدن به آخرین فناوری ایمنی معدن مجهز شد. این معدن حتی به دلیل استانداردهای ایمنی خود برنده جایزه شد. این امر مانع از وقوع حادثه دیگری در معدن زغال سنگ نشد.

صبح روز یکشنبه، 7 اکتبر 1962، حدود ساعت 7:45، هنگامی که گاز در معدن متصاعد شد، یک صدای “بنگ مبهم” در سراسر منطقه شنیده شد. یک غار حاوی متان باز شده بود و انفجار متان حاصل از آن انفجار غبار زغال‌سنگ بسیار شدیدتری را به همراه داشت. میل مین تقریباً 2000 اینچ (600 متر) عمق داشت، با این حال انفجار به اندازه‌ای قوی بود که پوشش کوره را از روی شفت به داربست بالا منفجر کرد. از 433 معدنچی حاضر در این معدن، این انفجار 299 کشته و 73 زخمی بر جای گذاشت. این واقعه هنوز بدترین حادثه معدن زغال سنگ منطقه است. هرگز به طور قطعی مشخص نشد که چه چیزی باعث انفجار اولیه شد. حدس و گمان در آن زمان لامپ معیوب یا سیگار کشیدن غیرقانونی بود. چند ته سیگار پیدا شد و در سال 2005 این معدن برای همیشه تعطیل شد. یادبودی از 299 سنگ به معدنچیان گمشده تقدیم شده است.

4. فاجعه معدن بوفالو کریک ویرجینیای غربی (1972)

فاجعه سیل بوفالو کریک در 26 فوریه 1972 رخ داد، زمانی که سه سد حفاری در بوفالو کریک که فاضلاب معدن زغال سنگ شرکت معدن بوفالو را در خود نگه می‌داشت، مانند دومینو فرو ریخت. سد شماره 3، که بالاترین بود، فرو ریخت. این سد از ضایعات معدنی غیر متعارف و بر روی دوغاب زغال سنگ ساخته شده بود، نه سنگ بستر. سد شماره 3 برای مدت طولانی مشکلاتی را نشان داده بود و در سال 1970 دولت توصیه کرد که یک سرریز اضطراری ساخته شود که هرگز اتفاق نیفتاد. اپراتورهای معدن قاطعانه مقررات فدرال را نادیده گرفتند.

در طول دو روز قبل از فروریختن، 3.72 اینچ باران در شهرستان لوگان بارید، که برای فشار دادن آب به یک پایی تاج سد شماره 3، که هنوز هیچ سرریزی نداشت، کافی بود. وضعیت نامطمئن بود، اما هیچ هشداری صادر نشد. هنگامی که سد شماره 3 سقوط کرد، محتویات سمی آن بر سد شماره 2 غلبه کرد، سد شماره 2 نیز فروریخت، و به دنبال آن سد شماره 1 فرو ریخت و سیلی از آب سمی را به ارتفاع 30 تا 40 فوت در بیش از ده ها شهر در امتداد بوفالو کریک هالو، که محل زندگی حدود 5000 نفر است، فرستاد. این رویداد یکی از بدترین حوادث معدن زغال سنگ ویرجینیای غربی از نظر تلفات جانی، تخریب اموال و آسیب به محیط زیست بود. تعداد کشته شدگان 125 نفر و بیش از 1110 مجروح بود. بیش از 500 سازه، عمدتاً خانه‌ها و خانه‌های متحرک و مشاغل نیز ویران شدند. بیش از 30 سال طول می‌کشد تا جمعیت ماهی‌هایی که در آب‌های سمی نهر بوفالو جان خود را از دست داده‌اند دوباره ذخیره شوند.

گزارش کمیسیون موقت تحقیق ویرجینیای غربی در مورد سیل بوفالو کریک به این نتیجه رسید که شرکت پیتستون، شرکت مادر معدن بوفالو، «بی توجهی آشکار به ایمنی ساکنان کریک بوفالو و سایر افرادی که در نزدیکی زباله‌های زغال سنگ زندگی می‌کنند، نشان داده است. ” بسیاری از دعواهایی که در پی آن صورت گرفت با مبلغی بسیار کمتر از مبلغ اولیه حل‌وفصل شد. بازماندگان مجموعاً 64 میلیون دلار شکایت کردند و با 13.5 میلیون دلار موافقت کردند. خود ایالت 100 میلیون دلار شکایت کرد و بعداً با یک میلیون دلار موافقت کرد.

5. فاجعه معدن چاسنالا هند (1975)

انفجار و سیل ناشی از آن در معدن چاسنالا در 27 دسامبر 1975، یکی از بدترین فجایع معدن زغال سنگ در تاریخ هند است. در معدن چاسنالا یک معدن متروکه وجود داشت که حدود 110 میلیون گالن (500000 متر مکعب) آب داشت. درست در زیر گودال متروکه، یک گودال فعال وجود داشت که صدها معدنچی و مدیر مشغول به کار بودند. فقط یک دیوار نازک زغال سنگ این دو را از هم جدا می کرد. دلایل گزارش شده برای انفجار متفاوت است، از جرقه های مشتعل گاز متان تا انفجار عملیاتی عمدی. در هر صورت، پس از یک دوره باران شدید و پس از انفجار، دیوار زغال سنگ شکست و آب با سرعت حدود 7 میلیون گالن (32000 متر مکعب) در دقیقه به محل حضور کارگران در تونل سرازیر شد.

26 روز طول کشید تا اولین جسد پیدا شود. آمار رسمی کشته شدگان 372 نفر اعلام شده است، اما اتحادیه کارگران محلی تقریباً 700 نفر را اعلام کرده است. با توجه به اینکه سوابق معدن ضعیف نگهداری می شود و بازیابی و شناسایی قربانیان همیشه ممکن نیست، ممکن است هرگز معلوم نشود. هیچ بازمانده‌ای وجود نداشت بنابرین محلی برای مناقشه هم در دسترس قرار نگرفت. همانطور که اغلب اتفاق می‌افتد، معدنچیان مدیریت را مقصر می‌دانند اما مدیریت مسئولیتش را انکار می‌کند. چهار نفر از مقامات شرکت به دلیل سهل‌انگاری تحت نظر قرار گرفتند. این پرونده 37 سال طول کشید، تا در نهایت در سال 2012، قضاوت شود. تا آن زمان، دو نفر از مقامات فوت کرده بودند و دو نفر دیگر هر کدام 5000 روپیه، حدود 60 دلار آمریکا در آن زمان جریمه شدند.

6. فاجعه گلیسیون کولیری ولز (2011)

گلیزون کولیری یک “معدن رانشی” در دهکده ولز سیلی بیبل است. معادن رانشی به صورت افقی در کنار یک تپه، معمولاً بالای سطح آب، حفر می‌شوند و در طول بستر زغال‌سنگ کشیده می‌شوند. سیل سال 2011 یکی از مهمترین حوادث اخیر معدن زغال سنگ در جهان و یکی از بدترین حوادث در تاریخ ولز است.

مشابه فاجعه چاسنالا، کولیری دارای یک معدن فعال بود که در نزدیکی یک معدن بلااستفاده واقع شده بود که زیر آب قرار گرفت. هفت نفر از کارگران معدن فعال در حال انجام عملیات انفجار بودند و به طور ناخواسته آن را به معدن سیل زده متصل کردند. معدن فعال شروع به پر شدن از آب کرد و کارگران را در عمق 300 فوتی (91 متری) زیر سطح آب به دام انداخت. سه معدنچی توانستند فرار کنند، اگرچه یکی از آنها جراحات شدیدی داشت. بقایای چهار کارگر گمشده روز بعد پیدا شد. در تحقیقات هیچ شکایت ایمنی گزارش‌شده توسط معدنچیان مشاهده نشد. مقامات در نهایت مدیر معدن را به قتل عمد با سهل‌انگاری فاحش و شرکت معدن را به قتل عمد شرکتی متهم کردند. همه طرفین در نهایت تبرئه شدند.