همزمان با تشدید فشارهای تعرفه‌ای دونالد ترامپ بر چین، پکن نیز به طور پیوسته زنجیره‌های تامین مواد معدنی حیاتی ایالات متحده آمریکا را هدف قرار می‌دهد.
فلزات نادر و خاصی چون آنتیموان، گالیوم و ژرمانیوم نیز از تبعات جنگ تجاری با چین در امان نمانده‌اند و پکن، صادرات و فروش آن‌ها را به آمریکا محدود و یا ممنوع کرده است.
چین اخیرا تصمیم گرفته است تا هفت فلز نادر خاکی دیگر را به فهرست ممنوعیت صادراتی خود اضافه کند؛ فهرستی موسوم به دومنظوره که شامل کالاهایی می‌شود که هم مصارف نظامی دارند و هم غیرنظامی. با اضافه شدن این هفت فلز به فهرست مذکور، صادرات آن‌ها محدود خواهد شد که می‌تواند تهدیدی برای سایر کشورها، به ویژه ایلات متحده آمریکا باشد.
فلزات نادر خاکی، برگ برنده چین در جنگ تجاری با آمریکا محسوب می‌شوند. این کشور در تمامی مراحل زنجیره تامین، از معدنکاری و فرآوری گرفته تا ساخت آهنرباهای دائمی مورد استفاده در لپ‌تاپ‌ها، خودروهای برقی و جنگنده‌ها تسلطی مطلق دارد.
براساس گزارش موسسه تحقیقاتی «CRU»، چین حدود ۹۰ درصد از آهنرباهای نادر خاکی جهان را تامین می‌کند؛ مسئله‌ای که از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا این آهن‌رباها نیز به فهرست محدودیت‌های صادراتی این کشور افزوده شده‌اند.
فلزات کمتر شناخته‌شده
بسیاری ممکن است حتی نام عناصر نادری که قرار است تحت محدودیت‌های صادراتی قرار بگیرند را هم نشنیده باشند اما این مواد، نقش مهمی در بسیاری از فناوری‌های پیشرفته امروزی ایفا می‌کنند.
برای نمونه می‌توان به ایتریوم اشاره کرد که کاربردهای پزشکی دارد و به علاوه، در تولید موتورهای جت، رادارهای مایکروویو و ابررساناها مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگرچه طبق گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا، تولید جهانی این عنصر سالانه از ۲۰ هزار تن فراتر نمی‌رود اما در مقادیر بسیار اندک، در بخش‌های مختلف صنعت و فناوری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همین امر، در خصوص ۶ فلز دیگری که اکنون تحت نظارت وزارت دارایی چین قرار گرفته‌اند نیز صدق می‌کند.
نکته مشترک میان این عناصر، نقش کلیدی آن‌ها در تولید آهنرباهای دائمی است. دیسپروزیوم و تربیوم برای افزایش کارایی آهنرباهای نئودیمیومی به کار می‌روند و ساماریوم نیز همراه با کبالت، در فناوری‌های پیشرفته‌تری همچون موشک‌ها و هواپیماهای جنگی استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که آهن‌رباها در قلب فناوری‌های نوین قرار دارند و قرار گرفتن آن‌ها در فهرست ممنوعیت صادراتی چین، هشداری جدی برای سایر کشورها قلمداد می‌شود.
در لیست انتظار
قرار گرفتن در فهرست دومنظوره (با کاربردهای نظامی و غیرنظامی) لزوما به معنای توقف فوری صادرات نیست اما تجربه مواردی مانند آنتیموان، گالیوم و ژرمانیوم نشان داده است که در عمل می‌تواند به چنین محدودیت‌هایی منجر شود.
این سیاست به دولت چین اختیار می‌دهد خریداران را به دقت غربال کرده و به ویژه آن‌هایی را که در زنجیره تامین صنایع نظامی آمریکا نقش دارند، حذف کند. نکته قابل توجه این است که صادرات گالیوم و ژرمانیوم حتی پیش از اجرای رسمی این سیاست نیز متوقف شده بود؛ مسئله‌ای که نشان می‌دهد مجوزهای صادرات به بازار کلیدی آمریکا از مدت‌ها پیش رد می‌شدند. ناگفته نماند که بسته به شدت و گستردگی اجرای این محدودیت‌ها، ممکن است تاثیر آن بر بازار بسیار شدید و ناگهانی باشد.
زمانی که صادرات آنتیموان چین به آمریکا متوقف شد، قیمت این فلز از ۱۴ هزار دلار به نزدیک ۶۰ هزار دلار در هر تن افزایش یافت. قیمت بیسموت نیز پس از اضافه شدن به فهرست دومنظوره در ماه فوریه ۲۰۲۵، از ۶ دلار به ۴۰ دلار به ازای هر کیلوگرم رسید.
البته چنین تحولات ناگهانی در بازار عناصر نادر خاکی بی‌سابقه نیست. در سال ۲۰۱۰، اقدام مشابه چین در قبال ژاپن، جهش شدید قیمت‌ها را در پی داشت و در نهایت با محکومیت چین در سازمان تجارت جهانی به پایان رسید.
همچنان پیشتاز
با گذشت ۱۵ سال از محکومیت چین در سازمان تجارت جهانی، تسلط این کشور بر بازار عناصر نادر خاکی نه تنها کاهش نیافته بلکه تثبیت شده است.
چین در سطح جهانی، حدود ۶۰ درصد از تولید معدنی عناصر نادر خاکی را در اختیار دارد و همچنین حضور پررنگی نیز در میانمار دارد که به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ این عناصر شناخته می‌شود. در حوزه فرآوری، برتری چین تقریبا بدون رقیب است و حدود ۹۰ درصد تولید جهانی عناصر نادر خاکی در این مرحله، تحت کنترل این کشور قرار دارد.
حتی معدن «Mountain Pass» که تنها معدن فعال و عمده عناصر نادر خاکی در آمریکا محسوب می‌شود، بخش زیادی از تولیدات خود را برای انجام مراحل پیچیده فرآوری و تصفیه به چین ارسال می‌کند. علاوه‌براین، معدن مذکور عمدتا عناصر نادر سبک تولید می‌کند؛ نه عناصر نادر سنگینی که اکنون از سوی چین در معرض محدودیت‌های صادراتی قرار گرفته‌اند.
طبق گزارش شرکت مشاوره‌ای «Project Blue»، تنها تولیدکننده مهم عناصر نادر سنگین به غیر از کشورهای چین، میانمار و لائوس، معدن «Serra Verde» در برزیل است که حتی آن هم محصولات خود را برای فرآوری به چین ارسال می‌کند.
شمارش معکوس
کشورهای غربی به تازگی متوجه وابستگی خطرناک خود به چین در زمینه آهنرباهای نادر خاکی شده‌اند.
در ایالات متحده آمریکا و اروپا، پروژه‌های متعددی برای افزایش ظرفیت تولید از طریق توسعه معادن جدید و همچنین از طریق بازیافت در حال اجراست. با این حال، تعداد کمی از این پروژه‌ها به مرحله تولید تجاری نزدیک شده‌اند و معدودی نیز توان رقابت با غول‌های صنعتی چین را دارند؛ مسئله‌ای که نشان می‌دهد غرب همچنان در برابر تهدیدهای صادراتی چین به شدت آسیب‌پذیر است.
در کوتاه‌مدت، محدودیت‌های صادراتی چین بر عناصر و آهنرباهای نادر خاکی، دست‌کم منجر به اختلال در زنجیره تامین خواهد شد زیرا صادرکنندگان ناچار به دریافت مجوزهای جدید هستند اما در سطحی کلان‌تر، این اقدام می‌تواند آغاز اعمال محدودیت‌های هدفمندتری از سوی چین باشد؛ به ویژه در قبال خریدارانی که با زنجیره تامین صنایع نظامی کشورهای غربی همکاری دارند.
خبر خوب اگر بتوان آن را چنین نامید، این است که چین فعلا ممنوعیت صادرات عناصر نادر خاکی را در وضعیت «آستانه اجرا» نگه داشته است و از فلزات حیاتی دیگر به عنوان ابزار فشار بهره می‌گیرد. با این حال، در فضای پرتنش جنگ تجاری با آمریکا، نشانه‌ها حاکی از آن است که شمارش معکوس برای استفاده از این سلاح استراتژیک آغاز شده است.
منبع: فلزات آنلاین
دفتر مرکزی:
کد پستی:
تماس با دفتر رسانه: