در عرصه رقابت جهانی برای دستیابی به مواد معدنی حیاتی، یک سازمان بین‌المللی کمتر شناخته شده به نام سازمان بستر آب‌های بین‌المللی مدت‌هاست که در زمینه تدوین قوانین برای استخراج فلزات معدنی از بستر اعماق دریاها فعالیت می‌کند.
سازمان بستر آب‌های بین‌المللی (ISA) به مدت بیش از یک دهه تلاش کرده است تا قوانین و مقرراتی برای صنعت استخراج مواد معدنی از بستر دریا را در قالب دستورالعملی جامع ارائه دهد. در همین راستا، اخیرا جلسه‌ای در مقر اصلی این سازمان در شهر کینگستون جامائیکا برگزار شد.
شرکت «The Metals Company»، یکی از شرکت‌های مطرح و فعال در زمینه اکتشاف گره‌های چندفلزی در بستر دریا بوده که در این جلسه حضور داشت. نماینده این شرکت حاضر در جلسه عنوان کرد: در صورت ارائه نشدن دستورالعمل جامع از سوی سازمان بستر آب‌های بین‌المللی، این شرکت فعالیت خود در خصوص استخراج فلزات معدنی از بستر اقیانوس‌ها را آغاز خواهد کرد.
وی بیان کرد: این شرکت به دنبال دریافت مجوز برای استخراج فلزات معدنی در آب‌های بین‌المللی واقع در شرق اقیانوس آرام، با همکاری چندین کشور از جمله ایالات متحده آمریکاست که اتفاقا عضو سازمان بستر آب‌های بین‌المللی نیست.
برخی از حاضران و نمایندگان شرکت‌های حاضر در جلسه سازمان بستر آب‌های بین‌المللی (ISA) با محکوم کردن چنین موضوعی، اعلام کردند که چنین اقدامی می‌تواند علاوه بر تضعیف جایگاه قانون، به حیات اقیانوس‌ها نیز آسیب جدی وارد کند.
لوئیزا کاسون، یکی از فعالان محیط زیست در سطح بین‌المللی، اعلامیه شرکت «The Metals Company» را مذبوحانه و بسیار خطرناک دانست و افزود: چنین اقدامی بر همکاری میان شرکت‌های فعال در زمینه استخراج فلزات از بستر دریا در سطح جهانی تاثیری به شدت منفی خواهد گذاشت.
جرارد بارون، مدیرعامل شرکت «The Metals Company» در همین رابطه عنوان کرد: اعضای هیئت مدیره تصمیم خود برای انجام این کار را زمانی که سازمان بستر آب‌های بین‌المللی در دستیابی به تعهد خود مبنی بر ارائه یک دستورالعمل جامع برای استخراج از بستر دریا در موعد مقرر ناتوان ماند اتخاذ، کرده است.
وی در ادامه ابراز امیدواری کرد که دولت ترامپ بتواند راه را برای به رسمیت شناختن استخراج فلزات از بستر آب عمیق اقیانوس‌ها هموار کند.
اهمیت استخراج فلزات معدنی از بستر اقیانوس‌ها
تاکنون اطلاعات بسیار کمی در مورد اعماق اقیانوس‌ها در دسترس قرار دارد و هنوز از بخش بسیار زیادی از بستر اقیانوس‌ها نقشه‌برداری صورت نگرفته است. محققان بر این باورند که بیشتر گونه‌های گیاهی و جانوری که در اعماق اقیانوس‌ها وجود دارند، همچنان ناشناخته هستند. با این وجود، یک موضوع در خصوص بستر دریاها به اثبات رسیده و آن اینکه حجم بسیار زیادی از مواد معدنی و فلزات حیاتی در این بخش از دریاهای عمیق وجود دارد.
سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا تخمین زده است بخشی از شرق اقیانوس آرام که به منطقه کلاریون کلیپرتون معروف است، حجم نیکل، کبالت و منگنز بیشتری در مقایسه با کل ذخایر معدنی موجود این فلزات در خشکی وجود دارد. این فلزات، به ویژه مس در رسوبات بیضی شکلی به نام گره‌های چندفلزی وجود دارند که طی میلیون‌ها سال در اعماق دریا تشکیل شده‌اند.
این گره‌های فلزی در بستر ماسه‌ای منطقه کلاریون کلیپرتون اقیانوس آرام، منطقه‌ای که تقریبا نصف منطقه یکپارچه مشابهی دیگر در مجاور ایالات متحده آمریکا بوده که بین هاوایی و مکزیک قرار دارد، پراکنده شده‌اند. منطقه کلاریون کلیپرتون که حجم عظیمی از مواد معدنی حیاتی در آن وجود دارد، سال‌هاست شرکت‌های بزرگ فعال در بخش معدن در سطح جهانی را برای استخراج فلزات از این منطقه وسوسه کرده است. برخی از شرکت‌های معدنی مدعیاند بستر اقیانوس‌ها می‌تواند منبع جدیدی از مواد معدنی باشد که به کمک آن می‌توان انحصار چین در کنترل بخش بزرگی از روند عرضه مواد معدنی حیاتی در جهان را شکست.
استخراج مواد معدنی از بستر دریا چگونه انجام می‌شود؟
برای دسترسی به گره‌های چندفلزی در اعماق اقیانوس‌ها شرکت‌های معدنی قصد دارند ماشین‌های جمع‌آوری‌کننده بدون سرنشین را به اعماق این آب‌ها بفرستند. ماشین‌های جمع‌آوری‌کننده بدون سرنشین شرکت «The Metals Company» که ابعادی به اندازه یک اتوبوس دارد پس از رفتن به اعماق اقیانوس در امتداد بستر دریا خزیده و گره‌های چند فلزی موجود در عمق این آب‌ها را جمع‌آوری می‌کند و آن‌ها را از طریق یک لوله عمودی شکل چند صد مایلی به سمت کشتی‌ای که به این لوله متصل شده و بر روی سطح دریا مستقر شده انتقال می‌دهد.
قابل ذکر است که در سال ۲۰۲۲، شرکت «The Metals Company» در فاز آزمایشی این ماشین‌های جمع‌آوری‌کننده را در منطقه کلاریون کلیپرتون اقیانوس آرام با موفقیت مورد آزمایش قرار داد. در حال حاضر این شرکت به دنبال دریافت مجوز به منظور استفاده از ماشین‌های جمع‌آوری‌کننده بدون سرنشین خود برای استخراج مواد اولیه حیاتی از بستر اقیانوس‌ها است. شرکت مذکور پس از سال‌ها همکاری با سازمان بستر آب‌های بین‌المللی اکنون اعلام کرده که تا پایان ماه ژوئن ۲۰۲۵ به منظور دریافت مجوزهای اکتشاف مواد معدنی از بستر آب‌های عمیق و سایر مجوزهای فعالیت در مقیاس تجاری از طریق ایالات متحده آمریکا اقدام خواهد کرد. در همین رابطه می‌توان بیان کرد که اگرچه کنگره آمریکا در سال ۱۹۸۰ قانونی را برای استخراج فلزات از بستر اقیانوس‌ها به تصویب رساند، اما شرکت «The Metals Company» اولین شرکتی بوده که برای دریافت مجوز استخراج فلزات از بستر دریا درخواست خود را ارائه داده است.
استخراج از بستر دریا چه پیامدهایی از منظر زیست محیطی به همراه دارد؟
در واقع می‌توان مطرح کرد هیچ‌کس به طور دقیق نمی‌داند که استخراج از بستر دریا چه پیامدهایی از منظر زیست‌محیطی به دنبال خواهد داشت زیرا این کار تاکنون در مقیاس تجاری از سوی هیچ شرکتی در جهان انجام نشده است. حامیان استخراج مواد معدنی از اعماق آب‌های بین‌المللی بر این باورند که میزان تاثیر منفی استخراج مواد معدنی از بستر دریا در مقایسه با استخراج از ذخایر معدنی سطح زمین بسیار کمتر است.
جرارد بارون، مدیرعامل شرکت «The Metals Company» برای مثال به اندونزی به عنوان تولیدکننده پیشرو نیکل در جهان اشاره می‌کند که در آن، استخراج سنگ معدن نیکل در مناطقی که جنگل‌های بارانی قرار دارد، انجام می‌شود و پیامدهای گسترده‌ای برای محیط زیست با خود به همراه داشته است.
وی با اشاره به اینکه در دشت‌های وسیع و شنی اعماق اقیانوس‌ها، تعداد بسیار کمی از گونه‌های جانوری و گیاهی وجود دارد، اظهار داشت: بسیاری از افراد هیچ مشکلی با فعالیت شرکت‌هایی که در حال استخراج مواد معدنی حیاتی از ذخایر موجود در جنگل‌ها هستند، ندارند. با این حال، اگر از همین افراد در خصوص استخراج از بستر آب‌های عمیق سوال شود، به شدت در مقابل این مسئله جبهه گرفته و مخالفت خود با چنین کاری را اعلام می‌کنند.
مخالفان اصلی استخراج از اعماق اقیانوس‌ها چه افرادی هستند؟
بسیاری از محققان بیان کردند: با ارزیابی و بررسی بیش از ۱۰ روش مختلف، مشخص شده است که استخراج از بستر آب‌های بین‌المللی به شدت به اکوسیستم اقیانوس‌ها و دریاها آسیب خواهد رساند. این محققان مدعیاند که حیواناتی از جمله اسفنج‌ها و شقایق‌های دریایی بر روی گره‌های بیضی شکل چندفلزی موجود در بستر اقیانوس‌ها رشد می‌کنند؛ بنابراین جمع‌آوری گره‌های چندفلزی، زیستگاه این جانوران را از بین خواهد برد. همچنین، رسوبات رها شده در حین عملیات استخراج ممکن است زندگی موجوداتی که در آب‌های شفاف اعماق اقیانوس وجود دارند را به خظر بیندازد. به علاوه، آلودگی صوتی ناشی از فرایند استخراج از بستر دریا می‌تواند در روند مسیریابی و ایجاد ارتباط میان جانوران دریایی اختلال ایجاد کند.
جینا گولینا گریلو، نماینده کاستاریکا در سازمان بستر آب‌های بین‌المللی حاضر در جلسه مذکور تصریح کرد: اکوسیستم اقیانوس‌ها به شدت از فرایند استخراج مواد معدنی از اعماق این آب‌ها آسیب خواهند دید زیرا هنوز هیچ اطلاعاتی از گونه‌های جانوری و گیاهی که در اعماق اقیانوس‌ها زندگی می‌کنند، در دسترس نیست.
وی در ادامه تاکید کرد: کاستاریکا به عنوان یکی از اعضای سازمان بستر آب‌های بین‌المللی، خواستار توقف موقت فعالیت‌های مرتبط با استخراج از بستر دریا، حداقل تا زمان ارائه دستورالعمل جامع سازمان مذکور شده است. همچنین، صدها محقق دیگر خواستار توقف استخراج مواد معدنی از اعماق اقیانوس‌ها شده‌اند تا دانشمندان اطلاعات بیشتری از این بخش از آب‌های بین‌المللی به دست آورند که البته ممکن است سال‌ها به طول بینجامد.
از سوی دیگر، برخی از شرکت‌ها از جمله خودروسازان و شرکت‌های فناورمحور مانند «BMW»، شرکت «Volkswagen»، شرکت «Volvo»، گوگل و سامسونگ متعهد شده‌اند که از مواد معدنی استخراج شده از بستر دریا استفاده نکنند. در مقابل، برخی از شرکت‌های معدنی اعلام کردند که به کمک فناوری‌های جدید می‌توان میزان آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی از فرایند استخراج از بستر دریا را کاهش داد.
در همین رابطه، شرکت نوپای «Impossible Metals» در حال توسعه ناوگانی از ربات‌هایی با قابلیت حرکت در اعماق اقیانوس‌ها هستند که به جای خزیدن در امتداد بستر این آب‌ها، بر بالای آن در حالت شناور حرکت می‌کنند. این ربات‌ها به کمک بازوهای مکانیکی برای جابه‌جایی آن دسته از گره‌های چندفلزی که هیچ‌گونه جانوری بر روی آن قرار نداشته باشد، استفاده می‌شوند.
شرکت مذکور مدعی شده است که استفاده از این ربات‌ها به طور خودکار می‌تواند رسوب‌های شناور ناشی از فرایند استخراج را از بین برده و آلودگی صوتی را کاهش دهد؛ البته باید یادآور شد که هنوز این ربات‌ها در محیط بستر دریا برای استخراج فلزات معدنی مورد آزمایش قرار نگرفته‌اند.
چه کسانی در صدور مجوز استخراج از اعماق اقیانوس‌ها نقش پر رنگ‌تری دارند؟
کشورهایی که به دنبال اکتشاف مواد معدنی از بستر دریا هستند، معمولا محدوده‌ای به اندازه ۲۰۰ مایل از امتداد سواحل نزدیک به خود را برای چنین کاری در نظر می‌گیرند. تعداد انگشت شماری از کشورهای جهان از جمله ژاپن، جزایر کوک، پاپوآ گینه نو و نروژ تاکنون مجوزهای لازم برای اکتشاف مواد معدنی از بستر دریا را ارائه داده‌اند.
واقعیت امر این است که بیشتر ذخایر معدنی موجود در بستر دریاها، در آب‌های عمیق بین‌المللی و اقیانوس‌ها واقع شده‌اند. بنابراین صدور مجوز برای اکتشاف مواد معدنی در این مناطق، خارج از حیطه کشورهای جهان بوده است. از این رو در حال حاضر کشورهایی که در حال فعالیت در این زمینه هستند، از قوانین و دستورالعمل‌های ارائه شده از سوی سازمان بستر آب‌های بین‌المللی تبعیت می‌کنند.
گفتنی است سازمان بستر آب‌های بین‌المللی در سال ۱۹۹۴ توسط کنوانسیون سازمان ملل متحد با هدف تدوین حقوق کشورها در بخش دریا راه‌اندازی شد. در حال حاضر، تمامی کشورهای توسعه‌یافته که دارای خط ساحلی هستند، به جز ایالات متحده امریکا که هرگز این معاهده را تصویب نکرده است، عضو این سازمان هستند. طبق بند یکی از قوانینی که سازمان مذکور به تصویب رساند، کشورهای عضو یا شرکای آن‌ها که به دنبال اکتشاف از اعماق اقیانوس‌ها هستند، می‌توانند تا محدوده تعیین شده در خط ساحلی خود فرایند اکتشاف مواد معدنی حیاتی را انجام دهند.
در حال حاضر منطقه کلاریون کلیپرتون بیشترین سهم دریافت مجوز برای فعالیت‌های اکتشافی در اعماق اقیانوس‌ها را به خود اختصاص داده است. چین با در دست داشتن پنج مجوز اکتشاف بیش از هر کشور دیگری در این بخش فعالیت دارد؛ البته هنوز هیچ یک از کشورها از مرحله اکتشاف مواد معدنی از بستر دریا فراتر نرفته و هیچ‌کدام نتوانسته‌اند مرحله استخراج از ذخایر معدنی دریایی را آغاز کنند. دلیل اصلی آغاز نشدن فرایند استخراج از بستر دریا این است که هنوز پس از گذشت ۱۰ سال، سازمان بستر آب‌های بین‌المللی نتوانسته دستورالعمل جامع فرایند استخراج مواد معدنی از بستر دریا را ارائه دهد.
در جلسه‌ای که اخیرا در مقر اصلی سازمان بستر آب‌های بین‌المللی در شهر کینگستون جامائیکا برگزار شد، کشورهای عضو پایان سال ۲۰۲۵ را به عنوان ضرب‌الاجل ارائه دستورالعمل جامع فرایند استخراج مواد معدنی از اعماق اقیانوس‌ها تعیین کردند اما هنوز مسائل کلیدی در پیش‌نویس این دستورالعمل به صورت ناتمام باقی مانده است و به نظر می‌رسد که ضرب‌الاجل تعیین شده رعایت نخواهد شد.
فرایند استخراج مواد معدنی از بستر دریا چه زمانی آغاز خواهد شد؟
شرکت «The Metals Company» اخیرا اعلام کرده که این شرکت درخواست خود برای دریافت مجوز برای استخراج مواد معدنی از بستر دریا در مقیاس تجاری را به سازمان بستر آب‌های بین‌المللی ارائه داده است. از سوی دیگر این شرکت که در جلسه اخیر سازمان مذکور حضور داشت، اعلام کرده است حتی اگر سازمان مذکور مجوز استخراج مواد معدنی از اعماق اقیانوس‌ها را به شرکت «The Metals Company» ارائه ندهد، این شرکت بدون مجوز اقدام به چنین کاری خواهد کرد. برخی دیگر از حاضران در جلسه مذکور با ابراز مخالفت و نگرانی شدید در خصوص اظهارات نماینده شرکت «The Metals Company»، چنین درخواستی را غیرقانونی و مغایر با قوانین بین‌المللی اعلام کردند.
جرارد بارون، مدیرعامل شرکت «The Metals Company» پس از اعلامیه این شرکت در جلسه سازمان بستر آب‌های بین‌المللی، خاطرنشان کرد: هنوز این سازمان نتوانسته است پس از گذشت یک دهه مذاکره، دستورالعمل جامعی را برای استخراج مواد معدنی از بستر دریا ارائه دهد و به اعتقاد وی، سازمان مذکور در این زمینه بسیار ضعیف عمل کرده است.
بارون در پایان ابراز امیدواری کرد که آمریکا با تصویب تعهدنامه سازمان بستر آب‌های بین‌المللی، نقش موثری در تدوین ارائه دستورالعمل جامع این سازمان برای بخش استخراج مواد معدنی از اعماق اقیانوس‌ها ایفا کند.
منبع: فلزات آنلاین
دفتر مرکزی:
کد پستی:
تماس با دفتر رسانه: