اختصاصی معدن مدیا | ساقی نبی لو؛

جایگاه فولاد مبارکه در صنعت و اقتصاد ایران

فولاد مبارکه اصفهان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعتی ایران، سهم 1.5 درصدی در تولید ناخالص داخلی و سهم 6.5 درصدی در تولید ناخالص داخلی صنعت دارد.
بر اساس آمار منتشرشده، در سال 1400 تقریباً 21.7 درصد از تولید ناخالص داخلی 6526 همتی، سهم صنعت بوده است که نشان از جایگاه موثر این شرکت در رشد اقتصادی کشور دارد که البته این تاثیرگذاری به صورت مستقیم است؛ درحالی که این شرکت بر شرکت‌های کوچک‌تر بسیاری نیز تاثیرگذار است.

فولاد مبارکه چقدر بزرگ است؟

شرکت فولاد مبارکه اصفهان در حال حاضر دومین شرکت بزرگ ایران از نظر ارزش بازار است و به زبان ساده می‌توان گفت که (در زمان نگارش این یادداشت) حدود 488 هزار میلیارد تومان می‌ارزد. با توجه به اینکه ارزش بازار بورس و فرابورس با حضور تقریبا 720 شرکت، مجموعاً چیزی حدود 9952 هزار میلیارد تومان است، 4.9 درصد وزن کل این بازار متعلق به شرکت فولاد مبارکه اصفهان است که رقم بسیار بزرگی است.

سهامداران این غول صنعتی چه کسانی هستند؟

فولاد مبارکه فقط متعلق به کسانی نیست که سهام این شرکت را در پورتفوی بورسی خود دارند یا در آن مشغول به کار هستند؛ بلکه می‌توان گفت این شرکت به طور مستقیم و غیرمستقیم متعلق به تمام مردم ایران است. از سهامداران بزرگ این مجموعه صنعتی می‌توان به سهام عدالت، ایمیدرو به عنوان بازوی دولت در بخش معدن و صنایع معدنی و نیز تامین اجتماعی و صندوق‌های بازنشستگی اشاره کرد. با این حساب تقریباً 60 میلیون نفر از جمعیت کشور به نوعی سهامدار این شرکت محسوب می‌شوند؛ بنابراین بسیار ضروری است که تصویر واضح و شفافی از واقعیت ابعاد و عملکرد این شرکت در جامعه ترسیم شود و مردم از نقش و تاثیر آن در زندگی روزمره و اقتصادی خود به خوبی آگاه باشند و وقتی اسم این شرکت را می‌شنوند، تصویر درستی از آن توی ذهنشان شکل گرفته باشد.
واقعیت این است که شاید تنه این درخت در شهرستان مبارکه اصفهان باشد اما در سراسر کشور ریشه دوانده است؛ با نگاهی به سرمایه‌گذاری‌های این مجموعه در پروژه‌ها و طرح‌های توسعه‌ای در سراسر کشور، باید اذعان داشت که نه تنها سهامداران 60 میلیونی این شرکت در تمام نقاط کشور حضور دارند، بلکه این غول عظیم صنعتی نیز در جای جای این مرز و بوم شاخ و برگ خود را گسترانیده است؛ بر همین اساس شعار «فولاد مبارکه به وسعت ایران» را می‌توان منطبق با واقعیت دانست.

مشمولان سهام عدالت چه کسانی هستند؟

تاکنون تقریبا بیش از ۴۹ میلیون نفر در سامانه سهام عدالت بعنوان مشمولان سهام عدالت شناخته شده‌اند. مشمولان سهام عدالت اغلب افراد کم درآمد جامعه هستند که در گروه‌های زیر دسته‌بندی می‌شوند:
مددجویان کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی که در رده اول افرادی قرار می‌گیرند که مشمول سهام عدالت هستند. این گروه سهام بیشتری نسبت به سایر گروه‌ها دریافت کرده و بعنوان گروه‌های تخفیف‌دار شناخته شده هستند. روستاییان و عشایر، زنان سرپرست خانوار، گروه‌های کم جمعیت مانند خبرنگاران و خادمان مسجد، کارگران فصلی ساختمانی، کارمندان و بازنشستگان دولتی
این سهام در راستای خصوصی‌سازی و با واگذاری بخشی از سهم دولت در 49 شرکت (36 بورسی و 13 غیربورسی) در قالب بسته‌های سهم با ارزش اولیه یک میلیون تومن به اقشار مختلف صورت گرفت و در سبد آن شرکت‌های متنوعی از گروه‌های خودرو، فولاد، پتروشیمی و نفت و بانک‌ها و… حضور دارند.

تعریف یک واژه

اخیراً موضوعی مطرح شده که بیان می‌کند سودآوری زیاد فولاد مبارکه ناشی از رانت است؛ شاید بهتر باشد پیش از هرگونه قضاوتی و البته بی آن که در پی «واژه‌شویی» باشیم، به توضیحات زیر توجه کنیم.
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران نوشته است: عليرغم موارد متعدد استفاده از «رانت» در ادبيات روزمره، تعريف اين واژه به آسانی ممكن نيست. در اصطلاح اقتصادی، رانت نوعی درآمد مازاد است كه با عدول يا فقدان شرايط بازار رقابتی برای عوامل ايجاد می‌شود. هرجا محدوديت‌ برای رقابت ايجاد شود، مثلاً انحصار ناشی از نوآوری يا برندسازی يا انحصار مصنوعی ناشي از منع ورود، نوعی درآمد مازاد برای افراد ذينفع ايجاد ميكند كه در ادبيات اقتصادی به آن رانت می‌گويند. به تعبير فنی‌تر، «رانت» آن «درآمد اضافی» پرداخته شده به مالك منابع يا صاحب تخصص است كه حاصل فعاليت در يك بازار رقابتی و تماماً برآمده از تلاش يا تخصص فرد نباشد؛ بنابراين می‌توان گفت رانت نوعی امتياز است؛ امتيازی كه محصول شرايط غيررقابتی است.
اقتصاد رقابتی و ايده‌آل، اقتصادی است كه در آن رانتی وجود نداشته باشد اما واقعيت اقتصادها نشان می‌دهد كه اقتصاد بدون رانت ممكن نيست؛ همچنين رانت‌ها از جمله رانت‌های بازاری لزوماً مخاطره آميز نيست اما درمورد رانت‌های غيربازاری، گروهي از اقتصاددانان برخی آثار پويا و بلندمدت توزيع اين نوع رانت را (در صورت بكارگيری درست) مشابه آثار بلندمدت برخی رانت‌های بازاری دانسته و برهمين اساس قائل به کارکردهای توسعه‌ای برای رانت شده و از «رانت مولد» یا ارزش‌افزا در برابر رانت کاهنده ارزش (نامولد) نیز صحبت کرده اند.
اين گروه به شواهد موفقيت كشورهای شرق آسيا اشاره دارند. مطالعات آنها نشان می‌دهد كه دولت از طريق حمايت‌ها و رانت‌هايی كه به اشكال گوناگون در اختيار توليدكنندگان قرار می‌داد، اين توليدكنندگان را در جهت تقويت رقابت‌پذيری خود هدايت می‌كرد؛ به طور مثال، سياست‌های اعتباری دولت‌های شرق آسيا كه طی آن توليدكنندگان پيشرو، به منابع مالی كم بهره دسترسی داشته و دولت از طريق كنترل عملكرد صادراتی اين توليدكنندگان، نحوه استفاده آنها از اين منابع در توليد را زيرنظر داشت، به يكی از مثال‌های مشهور در اين زمينه بدل شده است.

اگر به جای واژه «رانت» از « یارانه» استفاده کنیم، مسئله حل می‌شود؟

پاسخ این است که خیر، هیچ تفاوتی در واقعیت مسئله ندارد؛ اما شاید نگاه جامعه و به تبع فضای روانی آن بسیار متاثر از به کارگیری واژه‌هاست و پذیرش این که حمایت‌های دولت که منجر به ایجاد رانت شود، به معنای دزدی و چپاول بیت‌المال و منابع طبیعی نیست، خود قدم بزرگی در مسیر شفاف‌سازی است.
محمدیاسر طیب‌نیا، مدیرعامل فولاد مبارکه اصفهان، معتقد است که اتفاقاً یکی از مصارف درست یارانه و منابع طبیعی و ملی در ایجاد ارزش افزوده و سودآوری است؛ اگر بنگاه اقتصادی با این گستره تاثیرگذاری به قدری موفق عمل کرده که توانسته سودآوری بسیاری برای سهامداران خود که بخش عظیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، به ارمغان بیاورد، می توان گفت که اتفاقاً جای درست توزیع یارانه همین جاست؛ سوالی که باید به آن پاسخ دهیم این است که سود حاصل از استفاده از منابع ملی ارزان قرار است به جیب چه کسانی برود؟
بخش زیادی از این درآمد به عنوان مالیات به دولت پرداخت می‌شود که صرف امور عمرانی و پرداخت حقوق کارکنان دولت می‌شود. بخش قابل توجه دیگر آن، یعنی تقریباً 30 درصد، بین جمعیت پنجاه میلیون نفری دارندگان سهام عدالت توزیع شده و 23 درصد آن متعلق به کسانی است که سهام این شرکت را در بازار بورس خریده‌اند و حدود ۳۰ درصد آن برای صندوق‌های تأمین اجتماعی و بازنشستگی و عشایر و بسیج و… است و 17 درصد آن به دولت تعلق می گیرد؛ بنابراین سودی که نصیب این شرکت شده راه دوری نمی رود و بین جمعیت همین کشور توزیع می‌شود و تقریبا 60 میلیون نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم از آن منتفع می‌شوند.

همه به دنبال تورم

در اقتصادی که تورم افسارگسیخته با شتاب پیش می‌رود، بنگاه‌های اقتصادی هرچقدر هم دنبال آن بدوند، از آن جلو نمی‌زنند! در واقع توزیع سود 35 درصدی فولاد مبارکه در مقابل تورم حدوداً 50 درصدی در سال گذشته، عدد غیرمنطقی و بزرگی محسوب نمی‌شود، بلکه همچنان از تورم عقب است.
اگر قرار است رقابت‌ها در بازار جهانی شکل بگیرد و عملکرد شرکت را در این سطح مقایسه کنیم، واقعیت این است که سال گذشته گازی که فولاد مبارکه خریداری کرد، هزینه‌ای بیش از قیمت‌های جهانی روی دستش گذاشت؛ بنابراین هیچ یارانه‌ای به آن تعلق نگرفته است. امسال هم با افزایش هزینه‌ها این رقم بیشتر خواهد بود.
در سال گذشته نرخ گاز 50 درصد، نرخ برق 44 درصد، هزینه‌های حمل و نقل 74 درصد، میزان دستمزد 48 درصد و قیمت مواد اولیه 14 درصد افزایش داشته‌اند و امسال نیز این هزینه‌ها افزایش خواهد داشت.
با این حال فولاد مبارکه توانسته با افزایش بازدهی و استفاده از ظرفیت صددرصدی خود، بخش قابل توجهی از این هزینه‌ها را جبران کند؛ این در حالی است که به طور میانگین در سطح دنیا 78 درصد و در ایران 65 درصد از ظرفیت اسمی تحقق پیدا می‌کند؛ همچنین این شرکت با ایجاد ارزش افزوده از طریق توسعه سبد محصولات خود، توانست سود بیشتری کسب کند.
می‌توان امیدوار بود که طی سال‌های آتی، با بهره‌برداری از نیروگاه‌ها و به نتیجه رسیدن مطالعات میادین گازی و انجام اقدامات عملیاتی در این زمینه و همچنین انتقال آب خلیج فارس، نه تنها معضل انرژی و هزینه‌های ناشی از آن را برای خود حل و فصل کند، بلکه مازاد انرژی را به شبکه سراسری توزیع کند.

جمع‌بندی

اولین رسالت یک بنگاه اقتصادی سودآوری از مسیر توسعه پایدار است. عجیب و جالب توجه است که اگر شرکتی سود کمی کسب کند آن را به ضعف مدیریتی ربط می‌دهیم و اگر سود زیادی به دست آورد با ایجاد تنش‌های روانی، سعی می‌کنیم از ارزش آن بکاهیم و آن را به چیزی غیر از شایستگی آن سازمان نسبت دهیم. یک بنگاه اقتصادی که چند صدهزار نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم به واسطه آن مشغول به کار هستند و همچنین چند ده میلیون سهامدار دارد، یک شرکت خصوصی متعلق به عده خاصی نیست که اگر از منابع ملی و ارزان‌قیمت استفاده کند، سود حاصل از آن به جیب تعداد اندکی از افراد برود؛ هرچند که واقعیت موجود این است فولاد مبارکه نه تنها بهای کمتری برای این منابع پرداخت نکرده، بلکه آن را با قیمتی بیشتر از قیمت‌های جهانی خریداری کرده است.

منبع: معدن مدیا